اسید بن خضیر بن سماک

اُسِیدِ بْن حُضِیرِ بْن سِماك‌، ابویحیی (د شعبان 20/ ژوئیۀ 641)، از بزرگان قبیلۀ اوس‌، یار پیامبر (ص‌) و یكی از نقبای دوازده‌گانه در بیعت دوم عقبه‌. كنیۀ وی را ابو حضیر و جز آن نیز آورده‌اند (ابن سعد، 3/ 603؛ ابن حبان‌، 13؛ ابن منجویه‌، 1/ 75؛ ابن قیسرانی، 1/ 49؛ ابن عساكر، 3/ 12). 
پدرش حضیر الكتائب به روزگار جاهلیت‌، بزرگ قبیلۀ اوس و فرمانده آنان در پیكار بُعاث با قبیلۀ خزرج بود و هم در آن پیكار كشته شد (ابن سعد، 3/ 604). اسید نیز پس از پدرش در جاهلیت و اسلام از بزرگان و خردمندان قوم خود به شم‍ار میرفت‌؛ نوشتن میتوانست و در شنا و تیراندازی مهارت داشت‌. از این رو، وی را چون پدرش «كامل‌» میخواندند. دو سال پیش از هجرت‌، به دست مصعب بن عمیر، فرستادۀ پیامبر به مدینه‌، اسلام آورد (همانجا). در بیعت دوم عقبه حضور یافت و با رسول خدا (ص‌) بیعت كرد و به عنوان یكی از نقبای دوازده‌گانه‌، نقیب قبیلۀ خود، اوس‌، شد (ابن هشام‌، 2/ 87 - 88). پس از هجرت‌، رسول خدا (ص‌) میان او و زید بن حارثه عقد برادری بست (ابن سعد، 3/ 605). برخی آورده‌اند كه اسید در غزوۀ بدر شركت نداشت (ابن هشام‌، 2/ 98؛ واقدی‌، 1/ 116؛ ابن سعد، همانجا؛ قس‌: ابن حبان‌، همانجا، كه به شركت وی در بدر تصریح دارد)، اما در دیگر غزوات و برخی سریه‌ها حضور داشت‌. به نوشتۀ واقدی (1/ 215، 240) رسول خدا (ص‌) درفش اوس را در غزوۀ احد بدو سپرد و وی از جم‍‍لۀ كسانی بود كه در این جنگ پیامبر را ترك نگفت‌. در غزوات حنین و تبوك نیز درفش اوس را در دست داشت (همو، 3/ 895، 996). در غزوۀ طائف به دستور پیامبر به ابراهیم بن جابر، یكی از غلامان شهر طائف كه به مسلمانان پیوسته‌، و آزاد شده بود، قرآن و احكام دین را تعلیم داد (همو، 3/ 932). در سریۀ اُسامۀ بن زید نیز از جم‍‍لۀ بزرگان صحابی بود كه تحت فرمان وی قرار داشت (ابن ابی الحدید، 6/ 52). 
اسید پس از رحلت پیامبر، در واقعۀ سقیفه جانب مهاجران را گرفت (ابن هشام‌، 4/ 307) و به زعم خزرجیان نخستین كس از انصار بود كه با ابوبكر بیعت كرد (زبیر بن بكار، 578) و اوسیان را برانگیخت تا با ابوبكر بیعت كنند (ابن ابی الحدید، 2/ 39) و این به سبب حسادتی بود كه وی نسبت به سعد بن عباده رئیس قبیلۀ خزرج داشت (همو، 6/ 10). در همین واقعه بود كه همراه عمر برای گرفتن بیعت از علی (ع‌) به خانۀ فاطمه (ع‌) رفت‌. همگامی وی با مهاجران و بیعتش با ابوبكر در انتخاب وی به خلافت تأثیر بسزایی داشت (همو، 6/ 11؛ ابن اثیر، 1/ 92). 
از شركت اسید در فتوحات اطلاع چندانی در دست نیست‌؛ اما به نوشتۀ ابن عساكر (همانجا)، همراه عمر در جابیه و نیز فتح بیت المقدس حضور داشته است‌. نیز گفته‌اند كه عمر او را بر محلۀ انصار گماشت (همانجا). 
اسید از رسول خدا (ص‌) روایاتی دارد (ابن ماجه‌، 1/ 166) و گروهی چون عبدالرحمان بن ابی لیلی (ابوبشر دولابی، 1/ 83)، عایشه و ابن عمر (ابن ابی حاتم‌، 1(1)/ 310)، انس بن مالك‌، عكرمۀ بن خالد، زید بن اسلم (طبرانی، 1/ 173-174، 177)، ابوسعید خدری (دارقطنی، 2/ 555)، محمد بن ابراهیم بن حارث (بیهقی، 7/ 84)، كعب ابن مالك (ابن عساكر، همانجا) و دیگران از وی روایت كرده‌اند. 
مورخان اهل سنت‌، اسید را به عقل و رأی ستوده و از حسن صوت او در قرائت قرآن یاد كرده (ابن عبدالبر، 1/ 93؛ ابن عساكر، 3/ 20-21) و كراماتی چند بدو نسبت داده‌اند (ابن سعد، 3/ 606؛ ابن مبارك‌، 280؛ طبرانی، 1/ 176؛ قس‌: امینی، 11/ 107- 108). اما علمای شیعی وی را به سبب مخالفتش با علی (ع‌) در سقیفه و نیز به سبب روایتی حاكی از آنكه وی از جم‍‍له كسانی بود كه میخواسته‌اند خانۀ فاطمه (ع‌) را بسوزانند، نكوهیده‌اند (ابوعلیحائری‌، 60؛ خویی، 3/ 212). 
به نوشتۀ ابن سعد (همانجا)، اسید در شعبان 20ق درگذشت‌، عمر بر وی نماز گزارد و در بقیع به خاك سپرده شد، اما خلیفۀ بن خیاط سال وفاتش را 21ق دانسته است (1/ 146). 

مآخذ

ابن ابی حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح و التعدیل‌، حیدرآباد دكن‌، 1371ق‌/ 1952م‌؛ ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغۀ، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم‌، قاهره‌، 1959-1962م‌؛ ابن اثیر، علی، اسد الغابۀ، قاهره‌، 1280ق‌؛ ابن حبان‌، محمد، مشاهیر علماء الامصار، قاهره‌، 1379ق‌/ 1959م‌؛ ابن سعد، محمد، طبقات الكبری‌، بیروت‌، دارصادر؛ ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب‌، به كوشش علی محمد بجاوی‌، قاهره‌، 1380ق‌/ 1960م‌؛ ابن عساكر، علی، تاریخ مدینۀ دمشق‌، چ تصویری‌، عمان‌، دارالبشیر؛ ابن قیسرانی، محمد، الجم‍‍ع بین كتابی ابی نصر الكلاباذی و ابی بكر الاصبهانی، حیدرآباد دكن‌، 1323ق‌؛ ابن ماجه‌، محمد، سنن‌، به كوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت‌، 1395ق‌/ 1975م‌؛ ابن مبارك‌، عبدالله‌، الزهد و الرقائق‌، به كوشش حبیب الرحمان اعظمی، هند، 1385ق‌/ 1966م‌؛ ابن منجویه‌، احمد، رجال صحیح مسلم‌، به كوشش عبدالله لیثی، بیروت‌، 1407ق‌/ 1987م‌؛ ابن هشام‌، عبدالملك‌، السیرۀ النبویۀ، به كوشش مصطفی سقا و دیگران‌، قاهره‌، 1355ق‌/ 1936م‌؛ ابوبشر دولابی، محمد، الكنی و الاسماء، حیدرآباد دكن‌، 1322ق‌؛ ابوعلی حائری‌، محمد، منتهی المقال‌، تهران‌، 1300ق‌؛ امینی، عبدالحسین‌، الغدیر، بیروت‌، دارالكتاب العربی؛ بیهقی، احمد، دلائل النبوۀ، به كوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ خلیفۀ بن خیاط، تاریخ‌، به كوشش سهیل زكار، دمشق‌، 1967م‌؛ خویی، ابوالقاسم‌، معجم‍‍ رجال الحدیث‌، بیروت‌، دارالزهراء؛ دارقطنی، علی، المؤتلف و المختلف‌، به كوشش موفق بن عبدالله‌، بیروت‌، 1406ق‌/ 1986م‌؛ زبیر بن بكار، الاخبار الموفقیات‌، به كوشش سامی مكی عانی، بغداد، 1972م‌؛ طبرانی، سلیمان‌، المعجم‍‍ الكبیر، به كوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، 1397ق‌؛ واقدی‌، محمد، المغازی‌، به كوشش مارسدن جونز، لندن‌، 1966م‌.

 علی بیات