اسکلیپ

اِسْكِلیپ‌، شهرستانی‌ از استان‌ چوروم‌ و شهرمركز آن‌، در دامنۀ كوه‌ كاواك‌، مشرف‌ بر جلگۀ قزل‌ا یرماق‌ در تركیه‌. مساحت‌ این‌ شهرستان‌ 678 ،1كمـ 2، ارتفاع‌ آن‌ از سطح‌ دریا 750 متر و مشتمل‌ بر 87 روستاست ‌(«دائرةالمعارف‌ جدید...»، IV/ 1503؛ YA, III/ 2042). شهر اسكلیپ‌ سر راه‌ چوروم‌ - توسیا - قسطمونی‌ قرار گرفته‌، و فاصله‌اش‌ از بزرگراه‌ چوروم‌ - چانكری‌ 5 كم است‌. جمعیت‌ شهرستان‌ طبق‌ آمار 1990م‌ بالغ‌ بر 877 ،51نفر است‌ كه‌ 624 ،19نفر آن‌ در شهر اسكلیپ‌ و 253 ،32نفر در روستاها زندگی‌ می‌كنند. متوسط افزایش‌ جمعیت‌ سالانه در فاصلۀ سالهای‌ 1985-1990م‌، 88 درصد بوده‌ است‌ («آمار...»، 26). نام‌ قدیم‌ شهر، اسكولپه‌ بوده‌ است‌ (YA, III/ 2099).
كوه‌ كوس‌ با ارتفاع‌ 087 ،2 متر در این‌ منطقه‌ قرار دارد. قسمت‌ كوهستانی‌ منطقه‌، جنگلی‌، و هوای‌ آن‌ در تابستان‌ اندكی‌ گرم‌ و در ؛«دائرةالمعارف‌ ترک»، XX/ 251؛ «دائرةالمعارف جدید»، همانجا). 
اسكلیپ‌ در طول‌ تاریخ‌ دستخوش‌ تحولات‌ مهمی‌ بوده‌ است‌. آثار به‌ جا مانده‌ از دوران‌ قدیم‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ حتّیها نخستین‌ ساكنان‌ آن‌ بوده‌اند. شهر بعدها به‌ ترتیب‌ در حاكمیت‌ فریگیها، ایرانیها، اسكندر، امپراتوری‌ روم‌ و بیزانس‌، و سپس‌ در معرض‌ فتوحات‌ اعراب‌ مسلمان‌ قرار گرفت‌ و پس‌ از فتح‌ ملازگرد (463ق‌/ 1071م‌) به دست‌ تركها افتاد. در فاصلۀ سالهای‌ 466 - 469ق‌/ 1074-1077م‌ به دست‌ دانشم‍ندیان‌ گشوده‌ شد. در 571ق‌/ 1175م‌ قلج‌ ارسلان‌ دوم‌ آنجا را جزو اراضی‌ سلجوقیان‌ آناتولی‌ (سلاجقۀ روم‌) درآورد («دائرۀ المعارف‌ جدید»، همانجا؛ اولیا چلبی‌، 3/ 241). در 641ق‌/ 1243م‌ ایلخانان‌ آنجا را غارت‌ كردند. در 797ق‌/ 1395م‌ بایزید آنجا را تصرف‌ كرد. در 804ق‌/ 1402م‌ به دست‌ تیمور افتاد. در 817ق‌ سلطان‌ محمد چلبی‌ آنجا را به‌ تصرف‌ خود درآورد. بعدها به‌ عنوان‌ خاص‌ به‌ شیخ‌ الاسلامهای‌ عثمانی‌ داده‌ شد (همانجاها) و سپس‌ از سوی‌ سلطان‌ مراد دوم‌ به‌ عنوان‌ تیمار [نوعی‌ تیول‌] به‌ علی‌ بیك‌ كه‌ به‌ او روی‌ آورده‌ بود، واگذار شد (عاشق‌ پاشازاده‌، 246- 248؛ ابن‌ كمال‌، VII/ 405؛ اوزون‌ چارشیلی‌، 189 ، حاشیه‌). 
معادن‌ سنگ‌ مرمر، لینییت‌ و نمك‌ در آنجا وجود دارد. صنایع‌ دستی‌ محلی‌، مانند بافت‌ گلیم‌، سجاده‌، جوراب‌، كمربند (شال‌)، و صنایع‌ كوچك‌ همچون‌ صنعت‌ پوست‌ و كفاشی‌ در آنجا رواج‌ دارد. محصولات‌ عمدۀ شهرستان‌، گندم‌، جو، كتیرا، عدس‌، لوبیا و نخود است‌. برنج‌ نیز در آنجا كاشته‌ می‌شود. همچنین‌ آفتاب‌ گردان‌ و انواع‌ سبزی‌ و میوه‌ به‌ عمل‌ می‌آید. دامداری‌، زنبورداری‌ و مرغداری‌ رواج‌ دارد («دائرۀ المعارف‌ جدید»، «دائرۀ المعارف‌ ترك‌»، همانجاها؛ سامی‌، 2/ 925). 

آثار تاریخی

آثاری ‌از دورۀ حتیها، شامل ‌آرامگاهها، مجسمه‌های‌ شیر و انسانهای‌ بالدار و سنگ‌ قبرهای‌ مربوط به‌ سدۀ 7 ق‌م‌ در اطراف‌ شهر دیده‌ می‌شود. یكی‌ از آثار تاریخی‌ آن‌، قلعۀ اسكلیپ‌ یا قلعۀ زنگبار است‌ كه‌ به‌ شكل‌ 6 ضلعی‌، در شم‍ال‌ قلعۀ چوروم‌ و بر قلۀ كوه‌ قرار دارد و برج‌ و دندانه‌های‌ آن‌ از سنگ‌ تراشیده‌ بنا شده‌، و زمانی‌ مركز علم‌ بوده‌ است‌ (اولیا چلبی‌، همانجا). شهر دارای‌ 15 محله‌ و چندین‌ مسجد است‌. جامع‌ شیخ‌ محیی‌الدین‌ یاوسی‌ كه در سدۀ 9ق‌ بنا شده‌ است‌، جامع‌ 3 گنبدی‌، مسجد دباغ‌ خانه‌ مربوط به‌ سدۀ 9ق‌، جامع‌ كبیر مشهور به‌ «اولوجامعی‌» مربوط به‌ 1255ق‌/ 1839م‌، و ینی‌جامع‌ مربوط به‌ سدۀ 12ق‌ از جمله‌ مساجد آنجاست‌ (YA, III/ 2099-2100).
آرامگاههای ‌محیی‌الدین ‌اسكلیپی‌، شیخ‌ مصلح‌الدین‌ عطار (پیشوای‌ طریقه‌)، شیخ‌ حمزۀ شامی‌، شیخ‌ عبدالرحمان‌ مصری‌، شیخ‌ ابراهیم‌ تنوری‌ در این‌ شهر قرار دارد و از زیارتگاههای‌ مردم‌ است‌ (اولیاچلبی‌، 3/ 242). 

مآخذ

اولیاچلبی‌، محمد، سیاحت‌نامه‌، به‌ كوشش‌ احمد جودت‌، استانبول‌، 1314ق‌؛ سامی‌، شم‍س‌الدین‌، قاموس‌ الاعلام‌، استانبول‌، 1306ق‌؛ عاشق‌ پاشازاده‌، احمد، تاریخ‌، استانبول‌، 1332ق‌؛ نیز: 

Census of Population 1990, State Institute of Statistics, Ankara, 1991; Ibn Kemal, Tevârih-i  âl-i Osman, Ankara, 1954; Türk ansiklopedisi, Ankara,1972; Uzunçarsılı, İ. H., Anadolu beylikleri, Ankara, 1984; YA; Yeni Türk ansiklopedisi, Istanbul, 1985. 
ابوالحسن‌ دیانت‌