پماک
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
جمعه 23 خرداد 1399
https://cgie.org.ir/fa/article/229444/پماک
جمعه 15 فروردین 1404
چاپ شده
13
این كتاب در همان سالها از سوی كسانی چون خودْزْكو، دُزُن و گیتلر در فرانسه و چك به دیدۀ تأیید نگریسته شد و دربارۀ آن نظریاتی شكل گرفت، مبنی بر اینكه پماكها از بازماندگان تراكیاییان باستان‌اند. اما ییرچك كه در همان زمان، تحقیقاتی میدانی در میان پماكها انجام داده بود، اصالت این سروده‌ها را رد می‌كرد. همین دیدگاه در سالهای بعد بر اسلاوشناسان غالب بود (نك : بروكهاوس روسی، XXIV / 495؛ EI1)، اگرچه همواره دیدگاه وركویچ نیز هوادارانی داشت و تاكنون كسانی به دنبال ارائه نمونه‌هایی بیشتر بوده‌اند (مثلاً نك : «تار ـ گروه 1»، پیام .(1105 فارغ از چالش یاد شده، در 1318ق / 1900م كانچوف در پژوهشی كه دربارۀ مردم‌نگاری و جمعیت‌نگاری مقدونیه انجام داده، نمونه‌ای از ادبیات كهن پماك را ضبط كرده است (EI1). در 1332ق / 1914م، گردآورندگان «گزارش كمیسیون بین‌المللی كارنگی» نیز بر این نكته تأكید كرده‌اند كه در میان پماكها سروده‌هایی رواج داشته است و آنان به حفظ و خواندن آن سروده‌ها پای‌بند بوده‌اند (ص .(155 در 1315ش / 1936م، آنگلوف و واكارلسكی حجم قابل ملاحظه‌ای از میراث شعری پماك را در مجموعۀ سروده‌های مردمی بلغارستان منتشر ساختند (نك : مآخذ). در سالهای اخیر بار دیگر سروده‌ها و داستانهای پماكی مورد توجه قرار گرفته است. از جمله باید از پژوهش واروونیس یاد كرد كه به یك رشته تحقیق میدانی در منطقۀ كسانته، در بخش یونانی رودوپ دست زده، و نمونه‌هایی از سروده‌های فولكلوریك پماك را گرد آورده، و در 1415ق / 1994م منتشر ساخته است (نیز نك : «تار ـ گروه 1»، پیامهای 161, 417, 895، نیز جم ). اخیراً نیز دولیچنكو در مجموعۀ خود با عنوان «زبانهای ادبی اسلاوی»، در بخش مربوط به پماكی نمونه‌هایی كوتاه از ادبیات پماكی را برگزیده، و به زبان اصلی در 2004م به چاپ رسانده است (نك : مآخذ). از میان داستانهایی كه تاكنون در میان پماكها برجای مانده، نمونه‌ای جالب داستان «انگشتری جادویی» است كه از جهات بسیار ــ ازجمله نقش‌مایۀ درخت سیب زرین ــ با داستان پرندۀ زرین برادران گریم همسانی‌دارد (گریم، .(npn. مارازف‌نقش‌مایۀ اژدهای آب و دختری‌را كه برای او قربانی می‌شود، مورد توجه قرار داده، و بازگشت آن را به اسطوره‌های باستانی تراكیا دانسته است (ص 43-42)؛ بر هر روی، هر دو نقش مایه در افسانه‌های اسلاوی پیشینه دارد و توسط پروپ به عنوان بازتابی از فرهنگ كشاورزی تحلیل شده است («ریخت‌شناسی...»، 24، «ریشه‌ها...»، 121, 123). نقش‌مایه‌هایی مانند پرندۀ بزرگِ یاری‌رسان و انگشتری جادویی، داستان را به اساطیر ایران، چون اسطورۀ سیمرغ و داستان بیژن و منیژه نزدیك ساخته است (برای متن داستان، نك : «تار ـ گروه 1»، پیام .(1640 در زمینۀ هنر، پماكها دارای موسیقی و آوازی سنتی‌اند كه هنوز در میان آنان حفظ شده است (نك : همان، فایلها). همچنین صنایع دستی، ازجمله گلیم‌بافی و پارچه‌بافی با نقشه‌های سنتی خاص در میان آنان رواج دارد (واردار سویو، .(npn.
دربارۀ پماكها به معنای محدود آن، یعنی كوچندگان مسلمانِ كوههای رودوپ باید گفت تا حدود سدۀ 11ق / 17م، نوع زندگی آنان كوچندگی، و اشتغال اصلی‌شان شبانی بوده است. از سدۀ یاد شده است كه به تدریج كشت توتون در منطقۀ رودوپ رواج یافته، و دوام این تحول تا پایان سدۀ 12ق / 18م، عموم پماكهای رودوپ را یكجانشین ساخته، و اشتغال آنان را به كشاورزی تغییر داده است (نك : اولیا چلبی، 8 / 762؛ بوئه، 74؛ نیز برونباور، .(npn. روحیۀ حماسی و دلاوری پماكها افزون بر آنكه در ادبیات ایشان بازتاب یافته، در برخی منابع تاریخی نیز نشان داده شده است (مثلاً نك : سامی، قاموس الاعلام، 3 / 2317). باید افزود كه برخی ویژگیهای اجتماعی مانند گرایش به همكاریهای درونی و تأكید بر ازدواج درونی، جامعۀ آنان را به صورت جامعه‌ای بسته حفظ كرده است (مثلاً نك : «گزارش كمیسیون»، .(155 در دورۀ حكومت سوسیالیستی كه بخش وسیعی از روستاییان در بلغارستان به شهرهای صنعتی روی آوردند، چنین گرایشی در میان پماكها كمتر دیده می‌شد (برونباور، npn.) و منطقۀ زیست آنان، همچنان برای حفظ خود تا حد ممكن از مظاهر زندگی جدید پرهیز می‌كرد (جیكبز، .(npn. در نظام سنتی ارتباط زنان با بیگانگان بسیار محسوس‌تر از آنچه در بین عموم مسلمانان وجود دارد، محدود بوده است؛ هم از این‌روست كه حتى در میان گروههایی از پماكها كه مردان به تركی سخن می‌گفته‌اند، زنان عهده‌دار حفظ زبان، ادبیات شفاهی و آداب و رسوم بومی بوده‌اند (مثلاً نك : «گزارش كمیسیون»، همانجا). در منابع، به‌طور جسته و گریخته به این نكته اشاره می‌شود كه پماكها در آداب و رسوم آشكارا از دیگر مسلمانان، ازجمله تركان متمایزند (مثلاً نك : بل، 170). دُردویچ، مسافری صرب كه در 1323ق / 1905م از منطقۀ پماكها دیدن كرده، گزارش مفصلی دربارۀ آداب و رسوم آنان داده است. اخیراً اسوِتلا گانِوا، فیلمهای مستندی دربارۀ پماكهای بلغارستان تهیه كرده است (نك : یوردانووا، .(npn. تسیبیریدو در یك جمع‌بندی، ویژگیهای اصلی پماكها از نظر مردم‌شناسی را نظام كشاورزی ـ شبانی، دین متفاوت با همسایگان، تأكید بر روابط هم‌روستایی و خانوادگی و جایگاه خاص زنان دانسته است .(npn.) واروونیس سنتهای طبی و دامپزشكی نزد پماكها را نیز در مقاله‌ای بررسی كرده است.
آزادی، هادی، زبان و ادبیات فارسی در گذر تاریخ بلغارستان و كشورهای بالكان، تهران، 1382ش؛ آمدی، عبدالواحد، غررالحكم و دررالكلم، قم، 1366ش؛ ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، بیروت، دارالكتب العلمیه؛ ادرنوی، احمد، طبقات المفسرین، به كوشش سلیمان بن صالح الخزی، مدینه، 1997م؛ اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، 1314-1347ق؛ بغدادی، ایضاح؛ همو، هدیه؛ حسن‌دوست، محمدحسن، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، به كوشش بهمن سركاراتی، تهران، 1383ش؛ درویش، عدنان، فهرس المخطوطات العربیة المحفوظة فی دارالكتب الشعبیة كیریل و متیودی فی صوفیة، دمشق، 1969م؛ زركلی، اعلام؛ سامی، شمس‌الدین،قاموس الاعلام، استانبول، 1308ق؛ همو، قاموس تركی، استانبول، 1317ق؛ سركیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346ق / 1928م؛ شیبی، كامل مصطفى، الصلة بین التصوف و التشیع، بیروت، 1982م؛ شیخی محمد افندی، وقایع الفضلاء ( ذیل‌الشقائق النعمانیة)،به كوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، 1989م؛ طاش‌كوپری‌زاده، احمد، الشقائق النعمانیة، بیروت، 1395ق / 1975؛ عبدالحمید ثانی، مذكراتی السیاسیة، بیروت، 1406ق؛ عزالدین، یوسف، مخطوطات عربیة فی مكتبة صوفیا الوطنیة البلغاریة، بغداد، 1388ق / 1968م؛ عطایی، عطاءالله، حدائق الحقائق فی تكملة الشقائق، به كوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، 1989م؛ علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذكر افاضل الروم»، همراه الشقائق النعمانیة (نك : هم، طاش كوپری‌زاده)؛ فرید، محمد، تاریخ‌الدولۀ العثمانیة، به كوشش احسان حقی، بیروت، 1403ق؛ كوپریلی، محمدفؤاد، تورك ادبیاتنده ایلك متصوفلر، استانبول، 1918م؛ معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به كوشش محمدجعفر محجوب، تهران، كتابخانۀ سنایی؛ نهج‌البلاغة؛ نیز:
Aladağ, E., Aşkım Rodna, Belge Yaymevi, 1996; Algar, H., «Bektāšīya», Iranica, vol. IV; Angelov, B. and Kh. Vakarelski, Senki iz nevidelitsa: Kniga na bălgarskata narodna balada, Sofia, 1936, web-published, 2005,http: / / liternet.bg / folklore / sbornici / senki / index.html; Arnold, T. W., The Preaching of Islam, Lahore, 1979; Bahcheli, T., «The Muslim Turkish Community in Greece: Problems and Prospects», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1987, vol. VIII(1); Balić, S., «Muslims in Eastern and South-Eastern Europe», ibid, 1985, vol. VI(2); Balkanski, T., Osman Nuri Efendi, golemiyat Pomak na Bălgarite: Onomastichna prosopografiya, Veliko Turnovo, 1997; Bell, J. D., Bulgaria in Transition: Politics, Economics, Society, and Culture after Communism, Colorado / Oxford, 1998; Birge, J. K., The Bektashi Order of Dervishes, London, 1965; Bookman, M. Z., «Demographic Engineering and the Struggle for Power», Journal of International Affairs, 2002, vol. LVI, no. 1; Boué, A., Recueil d’itinéraires dans la Turquie d’Europe: Détails géographiques, topographiques et statistiques sur set empire, Vienna, 1854; Bozhinov, V., Iz minaloto na Bălgarite mokhamedani v Rodopite, Sofia, 1958; Brockhaus; Brockhaus, Entsiklopedicheskiĭ solvar’, St. Petersburg, 1898; Brunnbauer, U., «Histories and Identities: Nation-state and Minority Disco urses: The Case of the Bulgarian Pomaks», In and out of the Collective: Papers on Former Soviet Bloc Rural Communities, Sofia, 1998, vol. I; BSE2 ; Bugajski, J., Ethnic Politics in Eastern Europe: A Guide to Nationality Policies, Organizations, and Parties, New York, 1994; id, Nations in Turmoil: Conflict and Cooperation in Eastern Europe, Oxford, 1993; Bălgarskata kostitutsiya, 1991; Cvijić, J., Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije, Belgrade, 1906, vol.I; Deanović, M. and J. Jernej, Hrvatskosrpsko talijanski rječnik, Zagreb, 1970; Derksen, R., Slavic Inherited Lexicon, web-published, http: / / iiasnt.leidenuniv.nl / cgi-bin / main.cgi? flags=ungnnrl & root= leiden; Doklad na Republika Bălgariya saglăsno chlen 25, alineya 1 ot ramkovata konventsiya za zashtita na natsionalnite maltsinstva, Odobren s reshenie no. 91 na MS ot 14. 02. 2003; Dulichenko, A. D., Slavyanskie literaturnye yazyki: Obraztsy tekstov, Tartu, 2003-2004; Egbert, R., «The Pomaks in Bulgaria: Minority Groups as Links in a New Political and Economic Orientation in Southeast Europe», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1992, vol. XIII(2); EI1 ; EI2 ; Eminov, A., «Are Turkish-Speakers in Bulgaria of Ethnic Bulgarian Origin», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1986, vol. VII(2); id, »The Status of Islam and Muslims in Bulgaria», ibid, 1987, vol. VIII(2); id, Turkish and other Muslim Minorities in Bulgaria, London, 1997; Fernau, F. W., Moslems on the March: People and Politics in the World of Islam, tr. E. W. Dickes, New York, 1954; Gjuzelev, V., «The Old Bulgarian Culture and its Achievements», The Symposium of Bulgarian Studies, Tokyo, 1979; Gözler, K., Les Villages Pomaks de Lofa aux, XVʿ et XVIʿ siècles d’après les tahrir defters Ottomans, Ankara, 2001; Grimm, J. and W. Grimm, Grimm’s Fairy Tales, 1785-1863, London, 1924; Grujic, B., Srpskohrvatsko engleski Rečnik, Belgrade / Zagreb, 1976; Gueorguieva, Ts., «Une cohabitation ethno-religieuse dans les Balkans: le cas du Rhodope Oriental», Civilisations, 1993, vol. XLII(2); Hadden, J. K. and Anson Shupe, The Politics of Religion and Social Change, New York, 1988; Hadži Vasiljević, J., Južna Stara Srbija: Istorijska etnografska i politička istraživanja, Belgrade, 1909, vol. I; Handžić, A., »O Širenju islama u Bosni sa posebnim osvrtom na Srednju Bosnu», Prilozi za orjentalnu filologiju, 1991, vol. XVI; Ilić, S., «Mevlevije u Bosni«, Islamska Misao, 1989, no. 125; Iliev, Ch. L., »The Bulgarian Nation Through the Centuries», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1989, vol. X(1); Iordanova, D., «Balkan Cinema in the 90th: An Overview», Afterimage, 2001, vol. XXVIII; Ischirkoff, A., Bulgarien, Land und Leute, Leipzig, 1917; Jacobs, Sh., «A History of Oppression: The Plight of the Bulgarian Pomaks», Central Europe Review, 2001, vol. III, no. 19; Kaminski, M., «Greece’s Identity Crisis», Wall Street Journal, Brussels, 11 Apr. 2002; Karagiannis, E., «An Introduction to the Pomak Issue in Bulgaria», 1997, web-published, http: / / www.Ethno. Unizh.ch / mitarbeiterinnen / Introduction _ Pomak _ Issue _ Bulgaria. pdf; id, Zur Ethnizität der Pomaken Bulgariens, Münster, 1997; Karakhotza, R., Pomakiko Elléniko lexiko, Xanthe, 1995; Kenderova, S., Catalogue of Arabic Manuscripts in SS Cyril and Methodius National Library, Sofia / Bulgaria, Hadith Sciences, ed. M. I. Waley, London, 1995; Kettani, M. A., «Islam in Post-Ottoman Balkans: A Review Essay», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1988, vol. IX(2); id, «Muslims in Southern Europe», ibid, 1980, vol. II; Kideckel, D. A., East European Communities: The Struggle for Balance in Turbulent Times, San Francisco / Oxford, 1995; Kocabay, Y., Türke fransızca büyük sözlük, Ankara, 1968; Kochev, I., «Za taka narecheniya Pomashki ezik v Gărtsiya», Makedonski pregled, 1996, vol. IV; Kokkas, N., Pomak Dictionary, 2004, web-published, http: / / pomakdictionary.tripod.com; Konstantinov, Y«., «Macedonia- a Name and an Issue», web - published,_http: / / www.nbu.bg / iafr; id, «Three Pomak Stories», The Bulgarian Muslims (Pomaks), 1998, vol. I; web-published, www2. nbu. bg / iafr / bulgmusl. htm; id, »Strategies for Sustaining a Vulnerable Identity: The Case of the Bulgarian Pomaks», Muslim Identity and the Balkan State, ed. H. Poulton and S. Taji-Farouki, London, 1997; id and G. Alhaug, «Names, Ethnicity, and Politics: Islamic Names in Bulgaria, 1912-1992», Tromso Studies in Linguistics, Oslo, 1995, vol. XV; Lenkova, M., Media Monitoring, 1996, web-published,http: / / www.Greekhelsinki.gr; Liddel, H. G. and R. Scott, A Greek-English Lexicon, Oxford, 1864; Mandacı, N. and B. Erdogan, «Minorities in Between: A Glance at the Conflagrant Minorities of Albania, Bulgaria, Greece and Macedonia», Izmir, 2000, web-published, http: / / kisi. deu. edu.tr / nazif. mandaci / minorities. html; Mangalakova, T., «Kossovo: viaggio tra i Gorani», Osservatorio sui Balcani, 2004, web-published, www.Osservatorio Balcani.org / article / articleview / 3281 / 43; Marazov, I., «The Thracian Mythology and the Bulgarian Folklore», The Symposium of Bulgarian Studies, Tokyo, 1979; Mayrhofer, M., Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch des Altindischen, Heidelberg, 1956-1980; McCarthy, J., Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, Princeton, 1995; Michail, D., «From Locality to European Identity: Shifting Identities among the Pomak Minority in Greece», Paper Presented to the 2nd Conference of the International Association for Southern Anthropology, Graz, Feb. 20-23, 2003; Miletich, L., «Lovchanskite Pomaci», Bălgarski Pregled, Sofia, 1899, vol. V; Mollahüseyin, H., «Muslims in Bulgaria: A Status Report», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1984, vol. V(1); Naplatanov, T., «Zabărkvat kmeta na Pazadzhik v aferi», Maritsa Dens, 2003, no. 209; Naseef, A. O., «Mission to Bulgaria», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1988, vol. IX(2); Norris, H. T., Islam in the Balkans: Religion and Society between Europe and the Arab World, London, 1993; Nosovskiĭ. G. V. and A. T. Fomenko, Tsar Slavyan, Moscow, 2003; Olson, J. S., L. B. Pappas and N. C. J. Pappas, An Ethnohistorical Dictionary of the Russia and Soviet Empires, London, 1994; Oran, B., «The Inhanli Land Dispute and the Status of the Turks in Western Thrace», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1984, vol. V(2); Pearson, J. D., Oriental Manuscripts in Europe and North America, Switzerland, 1971; Perry, D. M., Stefan Stambolov and the Emergence of Modern Bulgaria, 1870-1895, Durham / London, 1993; Petrunika, O., «Islam na zemle Ellady», web - published, http: / / www. Islam. ru / pressclub / histori / Greece_islam / ; Plotnikova, A., «Kultur’nyĭ dialect Rodopskikh Pomakov», Yazyki i dialekty malykh etnicheskish grupp na Balkanakh: Mezhdunardonaya nauchnaya konferentsiya, Tezisy dokladov, St. Petersbourg, 2004; Pokorny, J., Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern / München, 1959; «Le Pomak en Grècque», Euromosaic, web-published, www.uoc.es / euromosaic / web / homect / index2.html; Propp, V. Ya., Istoricheskie korni volshebniĮ skazki, Sobranie trudov, Moscow, 1998; id, Morfologiya volshebnoī skazki, in: Sobranie trudov, Moscow, 1998; Ramet, S. P., Social Currents in Eastern Europe: The Sources and Meaning of the Great Transformation, Durham / London, 1991; Redžepagic, J., Sufizam na Balkanu, Belgrade, 2003; Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars, Carnegie Endowment for International Peace, Washington D. C., 1991; Riedlmayer, A., «Erasing the Past: The Destruction of Libraries and Archives in Bosnia-Herzegovina», Middle East Studies Association Bulletin, 1995, XIX(1); id, «Libraries and Archives in Kosova: A Postwar Report», Bosnia Report, New Seriesm, 1999, no. 13-14,web-published,www.bosnia.org.uk / Bosrep / decfeb00 / libraries. cfm; Seyppel, T., «Pomaks in Northeastern Greece: An Endangered Balkan Population», Journal Institute of Muslim Minority Affairs, 1989, vol. X(1); ShanskiĮ, N. M. and T. A., ShanskiĮ, EtimologicheskiĮ slovar’ russkogo yazyka, Moscow, 1994; Sharova, K., »The Bulgarian Nation on the Eve of its Liberation", The Symposium of Bulgarian Studies, Tokyo, 1979; Shishkov, N., Bălgaro-mokhamedanite: Pomatsi, 1936; Şimşir, B. N., Glimpses on the Turkish Minority in Bulgaria, Ankara, 1986; id, «The Turks of Bulgaria and the Immigration Question», The Turkish Presence in Bulgaria, Ankara, 1986;Stalev,T., Bălgaro-Angliĭski rechnik, Sofia,1945; Stanev,S., «V imeto na kakvo zabravyame bălgaromokhamedanite v Gărtsiya», Makedoniya, 1998, vol. XVIII; Štĕpán, J., Noy kapesní slovník česko nemecky a nemecko cesky, Morava, 1911; Tammer, A., «Kavals and Dzamares: End-blown Flutes of Greece and Macedonia», Ethnomusicology Online (EOL), 1998, vol. IV, www.Research. Umbc.edu / eol / ; Todorova, M., «Identity (Trans) Formation among Bulgarian Muslims», The Myth of Ethnic Conflict: Politics, Economics and Cultural Violence, ed. B. Crowford and R. D. Lipschutz, California, 1998; Trubachev, O. N., EimologicheskiĮ slovar’ russkogo yazyka, based on the work of Max Fasmer, Moscow, 1964-1974; Tsibiridou, F., Les Pomak dans la Thrace grècque: Discours éthnique et pratique socio-culturelle, Paris, 2000; Tsykhun, F., »Yazyki i dialekty malykh slavyanskikh etnicheskikh grupp na Balkanalh«, Yazyki i dialekty malykh etnicheskish grupp na Balkanakh: Mezhdunardonaya nauchnaya konferentsiya, Tezisy dokladov, St. Petersbourg, 2004; Türk ansiklopedisi, Istanbul / Ankara, 1968-1984; Vakarelski, Ch., «Altertumliche Elemente in Lebenweise und Kultur der bulgarischen Mohammedaner», Zeitschrift für Balkanologie, 1966, vol. IV; Vardarsuyu, C., «Pomak Textiles», web-published, www. Kilim.com / articles / articlel. asp; Velinov, A., Religiöse Identität im Zeitalter des Nationalismus: Die Pomakenfrage in Bulgarien, Dissertation at Köln University, 2001; Web-Group 1, Yahoogroups / pomak, http: / / groups.yahoo.com; Web- Group2, Hyperion / Pomak, http: / / hyperion. math. upatras. gr; Zenginis, E., O bektasismos sti dytiki Thraki: Symvoli stin istoria tis diadoseos tou Mousoulmanismou ston Elladiko Choro, Thessaloniki, 1988.
احمد پاكتچی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید