پریلپ

پِریلِپ‌ (به‌ تركی‌: پرلپه‌)، شهر و استانی‌ در جمهوری‌ مقدونیه‌. استان‌ پریلپ‌ با 824‘1 كمـ2 مساحت‌ و 464‘94 تن‌ جمعیت‌ (1383ش‌ / 2005 م‌) در نواحی‌ مركزی‌ مقدونیه‌ واقع‌ است‌ و مركز آن‌ شهر تاریخی‌ پریلپ‌ است («فرهنگ‌ ... »؛ نیز نک‍ : اطلس‌ ... ). 
شهر پریلپ‌ در °41 و ´20 عرض‌ شمالی‌ و °21 و ´33 طول‌ شرقی‌ در شمال‌ دشت‌ حاصل‌خیز پلاگونیا در دامنه‌های‌ رشته‌ كوه‌ بابونا واقع‌ است‌. این‌ شهر نام‌ خود را از قلعه‌ای‌ كوهستانی‌ به‌ همین‌ نام‌، به‌ معنی «مستقر بر كوه‌»، گرفته‌ است («اطلس‌ ... »، 140، فهرست‌؛ «پریلپ‌»، «مقدونیه‌ ... »؛ EI2, VIII / 310). پریلپ‌ با 815‘73 تن‌ جمعیت‌ (1383 ش‌ / 2005 م‌) سومین‌ شهر بزرگ‌ مقدونیه‌ است («فرهنگ‌»؛ «پریلپ‌»، «اتاق‌ ... ») و از مراكز بازرگانی‌ و كشاورزی‌ این‌ كشور به‌ شمار می‌رود. تولید تنباكو و صنایع‌ جانبی‌ آن‌ عمده‌ترین‌ فعالیت‌ اقتصادی‌ در این‌ شهر است‌ و محصول‌ تنباكوی‌ آن‌ یكی‌ از بهترین‌ انواع‌ تنباكو به‌ شمار می‌رود و بسیاری‌ از كارخانه‌های‌ سیگارسازی‌ جهان‌ در تولید محصولات‌ خود از آن‌ استفاده‌ می‌كنند. نساجی‌ و شراب‌سازی‌ از دیگر صنایع‌ پریلپ‌ است‌ ( كلمبیا؛ «پریلپ‌»، «اتاق‌»؛ افشار، 64). 
پیشینۀ تاریخی‌: یافته‌های‌ باستان‌شناسی‌، دیرینگی‌ منطقۀ پریلپ‌ را به‌ سده‌های‌ پایانی‌ پیش‌ از میلاد می‌رساند. همچنین‌ این‌ یافته‌ها حكایت‌ از چیرگی‌ رومیان‌ و سپس‌ بیزانسیها بر این‌ منطقه‌ دارد. با این‌ وجود، برای‌ نخستین‌بار از این‌ شهر در فرامین‌ باسیلیوس‌ دوم‌، امپراتور بیزانس‌ در 405ق‌ / 1014م‌ یاد شده‌ است‌. پریلپ‌ تا اوایل‌ سدۀ 7ق‌ / 13م‌، در قلمرو امپراتوری‌ بیزانس‌ باقی‌ بود و پس‌ از آن‌ بر قلمرو پادشاهی‌ دوم‌ بلغار افزوده‌ شد. سپس‌ در قلمرو ووكاشین‌ كه‌ در 767 ق‌ / 1366 م‌ در پریلپ‌ بر تخت‌ نشست‌ و خود را شاه‌ خوانده‌ بود، درآمد (نک‍ : «پریلپ»، «مقدونیه‌»؛ EI2، همانجا). اما دیری‌ نپایید كه‌ ووكاشین‌ در 1371م‌ در جنگی‌ كه‌ برضد عثمانیها ترتیب‌ داده‌ بود، شكست‌ خورد و به‌ هنگام‌ فرار كشته‌ شد و پس‌ از او پسرش‌ ماركو كرالیه‌ویچ‌ بر جای‌ او نشست‌. او پریلپ‌ را مركز حكومت خود قرار داد و قلعۀ آن را بازسازی‌ كرد كه‌ از آن‌ پس‌ به‌نام‌ او ماركو وی‌ كولی‌ (قلعۀ ماركو) خوانده‌ شد (اوزون‌چارشیلی‌، I / 199؛ «پریلپ‌»، «مقدونیه‌»). 
در 784 ق‌ / 1382 م‌، به‌ روزگار سلطان‌ مراد اول‌ (حك‍ 761-792 ق‌)، پریلپ‌ توسط تیمورتاش‌ پاشا به‌ تصرف‌ عثمانیان‌ درآمد (حاجی‌ خلیفه‌، 138؛ اولیاچلبی‌، 5 / 571؛ اوزون‌ چارشیلی‌، I / 175) و ماركو تا 797ق‌ / 1395م‌ به‌عنوان‌ پادشاه‌ تحت‌الحمایۀ عثمانیان‌ بر منطقۀ پریلپ‌ حكومت‌ كرد. در دورۀ سلطان‌ محمدفاتح‌ (حك‍ 855- 866 ق‌) گروههای‌ بزرگی‌ از تركان‌ مسلمان‌ كه‌ بیشتر صنعتگر بودند، در دو كیلومتر پایین‌تر از شهر قدیمی‌، اسكان‌ داده‌ شدند. قدیمی‌ترین‌ مسجد شهر كه‌ بنا بر كتیبۀ سر در آن‌ در 881ق‌ ساخته‌ شده‌ است‌، به‌ همین‌ دوره‌ باز می‌گردد (EI2، همانجا). 
اولیا چلبی‌ كه‌ در سدۀ 11ق‌ / 17م‌ از این‌ شهر دیدار كرده‌، آن را شهری‌ میانه‌حال‌ با قلعه‌ای‌ استوار، 10 محله‌ و هزار خانۀ كاه‌گلی‌ با باغچه‌های‌ بزرگ‌ وصف‌ كرده‌ است‌. بنا به‌ گزارش‌ او، هر یك‌ از محله‌های‌ شهر دارای‌ مسجدی‌ بوده‌ است‌ كه‌ از میان‌ آنها مسجد آلای‌بیك‌ در بازار و نیز مسجد ارسلان‌ پاشا از همه‌ معروف‌تر بوده‌اند. افزون‌بر آن‌، شهر دارای‌ مدرسه‌، تكیه‌، مكتب‌، خان‌ (كاروان‌سرا) و حمامی‌ بزرگ‌ و نیز 200 باب‌ دكان‌ بوده‌ است‌ و اهالی‌ شهر بیشتر به‌ كار ساخت‌ اسباب‌بازی‌ و چاقو اشتغال‌ داشته‌اند و به‌ سبب‌ وجود شكارگاههای‌ خوب‌ در كوههای‌ مجاور شهر، مردم‌ آن‌ به‌ شكار علاقۀ بسیاری‌ داشته‌اند. بنابر روایت‌ اولیا چلبی‌ در روزگار او بیشتر ساكنان‌ پریلپ‌ را صربها و بلغارها تشكیل‌ می‌دادند و بسیاری‌ از آنها به‌ زبان‌ بلغاری‌ گفت‌وگو می‌كردند (5 / 571-572). 
در سده‌های‌ بعد با مهاجرت‌ تركان‌ به‌ این‌ شهر، بافت‌ جمعیتی‌ شهر كاملاً دگرگون‌ شد. بنا به‌ گزارش‌ سامی‌ در اواخر سدۀ 13ق‌ / 19 م‌ بیشتر جمعیت‌ 378‘18 تنی‌ پریلپ‌ را مسلمانان‌ تركی‌ زبان‌ تشكیل‌ می‌داده‌اند. توصیفات‌ سامی‌ از این‌ شهر كه‌ به‌ روزگار او دارای‌ 10 مسجد، 3 تكیه‌، 5 مدرسۀ علوم‌ دینی‌، دو حمام‌، یك‌ مدرسۀ متوسطه‌ (رشدیه‌)، یك‌ مدرسه‌ ابتدایی‌، 7 مدرسۀ اسلامی‌، 6 مدرسۀ ابتدایی‌ برای‌ مسیحیان‌، دو كلیسا و بازارمكاره‌ای‌ پررونق‌ بوده‌ است‌ (2 / 1500)، نشان‌ از آبادانی‌ پریلپ‌ در اواخر دورۀ حضور تركان‌ بر آنجا دارد. 
پریلپ‌ در 1330ق‌ / 1912م‌ به‌ هنگام‌ نخستین‌ جنگ‌ بالكان‌ به‌ تصرف‌ صربها درآمد (EI2, VIII / 312) و از آن‌ پس‌ جزئی‌ از صربستان‌ شد و پس‌ از جنگ‌ جهانی‌ اول‌ با شكل‌گیری‌ پادشاهی‌ یوگسلاوی‌ در شمار شهرهای‌ آن‌ كشور درآمد. پس‌ از جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ و تأسیس‌ جمهوری‌ فدرال‌ یوگسلاوی‌ در قلمرو جمهوری‌ مقدونیه‌ از جمهوریهای‌ شش‌گانۀ فدراسیون‌ یوگسلاوی‌ به‌ شمار آمد و در 1371ش‌ / 1992م‌ با فروپاشی‌ فدراسیون‌ یوگسلاوی‌ و استقلال‌ جمهوری‌ مقدونیه‌ این‌ شهر در زمرۀ شهرهای‌ این‌ كشور نوبنیان‌ قرار گرفت‌. 
از آثار دیدنی‌ بر جای‌ مانده‌ در این‌ شهر می‌توان‌ به‌ بقایای‌ قلعۀ سنگی‌ ماركووی‌ كولی‌، صومعه‌هایی‌ از روزگار بیزانسیها، مسجد قدیمی‌ شهر، برج‌ ساعت‌ در بازار آن‌ و دیوار كاروان‌سرای‌ شهر كه‌ از آثار دورۀ عثمانیان‌ به‌ شمار می‌رود، یاد كرد («پریلپ‌»، «مقدونیه‌»). 

مآخذ

اطلس‌ راهنمای‌ كشورهای‌ جهان‌، دفتر چهارم‌ كشورهای‌ اروپا، سازمان‌ جغرافیایی‌ وزارت‌ دفاع‌ و پشتیبانی‌ نیروهای‌ مسلح‌، تهران‌، 1379ش‌؛ افشار، مسعود، مقدونیه‌، تهران‌، 1377 ش‌؛ اولیا چلبی‌، سیاحت‌نامه‌، به‌ كوشش‌ احمد جودت‌، استانبول‌، 1315ق‌؛ حاجی‌ خلیفه‌، تقویم‌ التواریخ‌ (ترجمه‌)، به‌ كوشش‌ هاشم‌ محدث‌، تهران‌، 1376 ش‌؛ سامی‌، شمس‌الدین‌، قاموس‌ الاعلام‌، استانبول‌، 1406 ق‌؛ نیز:

Britannica Atlas, Chicago, 1996; The Columbia Encyclopedia, 2001; EI2; «Prilep», Economic Chamber of Macedonia, www.mchamber .org. mk / www1 / prilep.htm; «prilep», Macedonia, faq. macedonia.org / travel / cities / prilep.html; Uzunçarԫılı,İ. H., Osmanlı tarihi, Ankara, 1972; The World Gazetteer , www. world-gazetteer.com.

وهاب‌ ولی‌