بیلیتن

بیلیتُن، یا بلیتون‌، بلیتونگ‌، جزیره‌ای‌ در اندونزی‌. این‌ جزیره‌ با حدود 800‘4 كمـ2 وسعت‌ و 972‘192 تن‌ جمعیت‌ (1369ش‌ / 1990 م‌) در غرب‌ مجمع‌ الجزایر اندونزی‌، میان‌ جزایر بُرنئو و سوماترا در دریای‌ جاوه‌ واقع‌ است‌ و دارای‌ ویژگیهای‌ آب‌ و هوایی‌ استوایی‌ است («بلیتونگ‌»، انكارتا؛ «بلیتونگ‌، جغرافیا ... »). مركز این‌ جزیره‌ بندر تانجونگپاندان‌ است‌ كه‌ با حدود 800‘63 تن‌ جمعیت‌ (1383 ش‌ / 2004 م‌)، در كرانه‌های‌ شمال‌ غربی‌ بیلیتن‌ قرار دارد («فرهنگ‌ ... »؛ «بلیتونگ‌»، انكارتا).
جزیرۀ بیلیتن‌ یكی‌ از دو جزیرۀ عمدۀ استان‌ بانگكا ـ بلیتونگ‌ اندونزی‌ است («بانگكا ـ بلیتونگ‌»). این‌ جزیره‌ درواقع‌ ادامۀ بلندیهای‌ مجمع‌ الجزایر مالایاست‌ (هاردجونو، 27؛ «بلیتونگ‌»، انكارتا ) بیلیتن‌ دارای ‌ذخایر غنی‌ كائولین‌ است‌ و قلع ‌آن‌ از ارزشمندترین‌ ذخایر طبیعی‌ یافت‌ شده‌ در اندونزی‌ است‌ (هاردجونو، 107, 114؛ هال‌، 456). امروزه‌ كارخانه‌ای‌ برای‌ ساخت‌ ظروف‌ چینی‌ از كائولین‌ موجود در این‌ جزیره‌ احداث‌ شده‌ است‌ (هاردجونو، 233). بهره‌برداری‌ از معادن‌ قلع‌، با تأسیس‌ شركت‌ قلع‌ بیلیتن‌ در 1268 ق‌ / 1851 م‌ آغاز شد (هال‌، همانجا). 
از پیشینۀ تاریخی‌ این‌ جزیره‌ آگاهیهای‌ روشنی‌ دردست‌ نیست‌، اما همین‌قدر می‌دانیم‌ كه‌ تاریخ‌ این‌ جزیره‌ با سلطان‌نشین‌ پالِمبانگ‌ پیوستگی‌ دارد (نک‍ : همو، 454) و اسلام‌ در سدۀ 13ق‌ / 19م‌ به‌ آنجا راه‌ یافته‌ است‌ (EI2). بیلیتن‌ در سده‌های‌ اخیر به‌ سبب‌ اهمیت‌ سوق‌الجیشی‌ و برخورداری‌ از منابع‌ سرشار طبیعی‌، مورد توجه‌ اروپاییان‌ قرار گرفت‌ و كشف‌ منابع‌ غنی‌ قلع‌ در سدۀ 19م‌ در آنجا بر اهمیت‌ آن‌ نزد اروپاییان‌ افزود (ریكلفس‌،220). در 1227ق‌ / 1812م‌ جیلیسی‌، فرمانده‌ نیروهای‌ انگلیسی‌ در منطقه‌، در پی‌ دستگیری‌ سلطان‌ پالمبانگ‌، این‌ جزیره‌ را تسخیر، و سلطان‌ را بركنار كرد و برادرش‌ را به‌ جای‌ او نشاند. سپس‌ به‌ دنبال‌ وقوع‌ حوادثی‌ در منطقه‌، هلندیها كه‌ منافع‌ خود را از دست‌ داده‌ بودند، خواستار پرداخت‌ غرامت‌ نقدی‌ از سوی‌ سلطان‌ جدید شدند. سلطان‌ پالمبانگ‌ به‌ سبب‌ عدم‌ توانایی‌ در پرداخت‌ غرامت‌ نقدی‌، به‌ ناچار جزایر بیلیتن‌ و بانگكا را در 1232 ق‌ / 1817 م‌ با وجود مخالفتهای‌ انگلیس‌ به‌ هلندیها وا گذارد (هال‌، ریكلفس‌، همانجاها) و تا 1329 ش‌ / 1950 م‌ كه‌ اندونزی‌ به‌ استقلال‌ رسید، همچنان‌ دردست‌ هلندیها باقی‌ بود («دائرةالمعارف‌ ... »، I / 217). 

مآخذ

ریكلفس‌، م‌. س‌.، تاریخ‌ جدید اندونزی‌، ترجمۀ عبدالعظیم‌ هاشمی‌ نیك‌، تهران‌، 1370ش‌؛ نیز:

«Bangka-Belitung», Wikipedia.org / wiki / Bangka-Belitung; «Belitung», Encarta Reference Library, 2004; «Belitung, Indonesian Political Geography», The Columbia Electronic Encyclopedia, 2003; The Columbia Encyclopedia, New York, 1963; EI2; Hall, D. G. E., A History of South East Asia, London, 1964; Hardjono, J., Indonesia, Land People, Djakarta, 1971; The World Gazetteer, www. world- gazetteer.com.

پرویز امین‌