بخراء

بَخراء، شهری باستانی در شهرستان تدمر، در استان حمص سوریه. بخراء مؤنث ابخر، به معنی بوی بد نفس است و گفته‌اند که این شهر را به سبب بوی بد خاکش (وجود چشمه‌های آب‌معدنی گوگرددار، ﻧﻜ : المعجم...، 2/ 257) چنین نامیده‌اند (ابوعبید، 1/ 230؛ یاقوت، 1/ 523). برخی به غلط گمان می‌کردند که بخراء همان «گوآریا» مورد اشارۀ استفانوس بیزانسی است (ﻧﻜ : علی، جواد، 3/ 137-138). طبری بخراء را دژی مستحکم بنا شده به وسیلۀ قوم عجم معرفی کرده است (7/ 244)، اما برخی برآنند که منظور الزاماً ایرانیان نیست، زیرا کاخ الخضراء ساخت روم شرقی را هم ابن عساکر، بنا شده وسیلۀ هجم ذکر کرده است (ﻧﻜ : لامنس، 338، حاشیۀ 6). برخی دیگر گفته‌اند که دژ بخراء را تدمریان در سدۀ نخست میلادی بنا کردند، زیرا محل عبور، استراحت و تأمین آب کاروانها در محل برخورد راههای تدمر، دمشق و ملیکهف و درعین‌حال محل استراحت برخی خلفا امرای اموی بود (ﻧﻜ : المعجم، همانجا).
جغرافی‌دانان و مورخان اسلامی محل این شهر را به تفاوت نوشته‌اند؛ ازجمله خلیفة بن خیاط آن را در چند میلی تدمر آورده (2/ 548)، و مسعودی متذکر شده است که از قرای دمشق بوده، و میان حمص و دمشق قرار داشته است (التبیه...، 324، مروج...، 3/ 212). به‌هرحال، اینک بخراء در 25 کیلومتری جنوب تدمر قرار دارد (المعجم، همانجا). منطقۀ تدمر محل عبور کاروانهای بازرگانی میان یمن، حبشه، عراق و آسیای صغیر و نیز جنوب هند، خاور دور، آفریقا، ایران، ماوراء‌النهر و چین بوده است (ﻧﻜ : علی، احمد اسماعیل، 83، 89). دولت روم این منطقه را در 130م تحت نفوذ خود گرفت (اسعد، 355)
بخراء در سدۀ 2ق متعلق به نعمان بن بشیرو محل اقامت او بود (طبری، همانجا؛ ابن اثیر، 5/ 286). در 126ق/ 744م ولیدبن یزید بن عبدالملک‌ بن مروان در این شهر به قتل رسید (خلیفه، 2/ 548). از آثار برجای مانده از این شهر می‌توان گفت که دژی به ابعاد حدود 200+160 متر داشته که دیواری سنگی به عرض 3متر آن را احاطه می‌کرده است و باروهایی نیم‌دایره و دو برج بر دروازۀ آن قرار داشته است (موصلی، 464).

مآخذ

ابن‌ثیر، الکامل؛ ابوعبید بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ اسعد، خوری عیسی، تاریخ حمص، مطرانیة حمص الارتودکسیة، 1940م؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، دمشق، 1968م؛ طبری، تاریخ؛ علی، احمد اسماعیل، تاریخ بلادالشام، دمشق، 1984م؛ علی، جواد، المفصل فی تاریخ‌العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم للملایین؛ مسعودی، علی، التبیه والاشراف، لیدن، 1893م؛ همو، مروج‌الذهب، بیروت، 1385ق/ 1966م؛, المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، دمشق، 1411ق/ 1990م؛ موصلی، عمادالدین، ربوع محافظة حمص، دمشق، 1981م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

Lammens,H., Etudes sur le silècle des Omauuades, Beirut, 1930.
پرویز امین