باقی اصفهانی

باقیِ اِصْفَهانی، میرزا عبدالباقی (د 1238ق/ 1823م)، شاعر و از سادات بلندمرتبۀ موسوی. باقی از سوی مادر از نقیب‌زادگان دارالسلطنۀ اصفهان، و خود از بزرگان آن دیار به شمار می‌آمد که نسل اندر نسل، منصب کلانتری را بر عهده داشتند (اختر، 1/ 42؛ محمود میرزا، 1/ 180؛ مفتون، 1/ 63). او نبیرۀ میرزا عبدالباقی طبیب (د 1168ق) و پسرعم معتمدالدوله «نشاط» (د 1244ق) بود. نخست به خدمت پیری ــ که نام او دانسته نیست، اما در برخی منابع وی را «صافی ضمیر» و از «اولیای زمان» وصف کرده‌اند ــ درآمد و به کسب فیض پرداخت (دیوان بیگی، 1/ 223؛ اختر، محمود میرزا، همانجاها).
وی چندی وزارت کرمانشاهان، لرستان و خوزستان را بر عهده داشت (هدایت، 2(1)/ 182؛ دیوان بیگی، همانجا) و سپس از این مشاغل کناره گرفت و به زیارت عتبات رفت (مفتون، همانجا). وی در اواخر عمر، مستوفی و ندیم شاهزاده محمدعلی میرزا، دولتشاه قاجار (1203-1237ق) بود (اختر، همانجا؛ بسمل شیرازی، 621). باقی در کرمانشاهان درگذشت (دیوان بیگی، همانجا). میرزا محمد، معروف به منظر اصفهانی را از نوادگان او دانسته‌اند که مانند آباء و اجداد خود مشغول خدمت دیوان بوده است (هدایت، 2(2)/ 950؛ دیوان بیگی، 3/ 1722).
باقی را در زمرۀ ارباب ذوق دانسته‌اند. او با دانشمندان زمان خود نشست و برخاست داشت و در نظم و نثر صاحب قریحه بود (اختر، بسمل شیرازی، همانجاها).
تنها اثر بر جای مانده از او دیوان شعری است که به کتابخانۀ شخصی حکیم محمد نبی خان جمال سویدا در لاهور تعلق دارد (منزوی، 8/ 1231). گفته‌اند که دیوان شعر او بیشتر غزل و قصیده و در برگیرندۀ نزدیک به 4 هزار بیت است. برخی از ابیات سرودۀ این شاعر در منابع گوناگون به صورت پراکنده آمده است (اختر، 1/ 42-43؛ مفتون، همانجا؛ رشحه، 25؛ هولاکو قاجار، 30).

مآخذ

اختر، احمد، تذکره، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1343ش؛ بسمل شیرازی، علی‌اکبر، تذکرۀ دلگشا، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، 1371ش؛ دیوان بیگی شیرازی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوابی، تهران، 1364ش؛ رشحۀ اصفهانی، محمدباقر، تذکرۀ منظوم، به کوشش احمد گلچین معانی، تهران، 1344ش؛ محمودمیرزا قاجار، سفینةالمحمود، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1346ش؛ مفتون دنبلی، عبدالرزاق، نگارستان دارا، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1342ش؛ منزوی، خطی مشترک، هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1339-1340ش؛ هولاکو قاجار، احمد، مصطبۀ خراب، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1344ش.

کیانوش صدیق