ابّار

اَبّار، ابوالعباس احمد بن علی بن مسلم نخشبی محدث بغداد (د ۲۹۰ ق / ۹۰۳ م). ابّار به معنی گَرْداندازِ نخل آمده و در مورد بعضی دیگر از کسانی که به ابّار معروف شده‌اند گفته شده است که به معنی سوزنگر (سوزن‌ساز) مشتق از «ابرة» به معنی سوزن است (سمعانی، ۱ / ۸۶) و ابن اثیر وجه تسمیۀ نخستین را خطا دانسته است (۱ / ۲۳). ابن‌ماکولا نسب خُیوطی را نیز به نام او افزوده است (۳ / ۲۶۰). گویا اصل ابّار از نخشب (نسفِ) ماوراءالنهر بوده است چه، برخی از مآخذ نسبت نخشبی را به دنبال نام او آورده‌اند (خطیب بغدادی، ۴ / ۳۰۶؛ ابن عساکر، التاریخ الکبیر، ۱ / ۴۱۰) و یاقوت نیز او را بلخی دانسته است (۱ / ۷۱۴). ابّار در بغداد ساکن بود و در آنجا از محدثانی چون مسدّد، عبداللـه بن محمد بن اسماء، امیّة بن بسطام، علی بن عثمان لاحقی، عباس بن ولید نرسی، محمودبن غیلان، یعقوب بن حمید بن کاسب، علی بن حُجر و ابوقدامۀ سرخسی حدیث شنید (خطیب بغدادی، همانجا). در دمشق نیز از عده‌ای استماع حدیث کرد (ابن عساکر، تاریخ مدینة ... ، ۷ / ۵۸). در مآخذ متعدد بر شمار مشایخ او افزوده شده است. وی با امام احمد بن حنبل نیز مجالست داشته و از او چیزهایی پرسیده است. از حکایتی که ضمن احوال او آورده‌اند بر‌می‌آید که او در اهواز نیز بوده است (ابن‌عساکر، تاریخ مدینه ... ، ۷ / ۵۹). خطیب بغدادی در شمار کسانی که از ابّار روایت کرده‌اند، از ابوالعباس سراج نیشابوری، یحیی بن محمدبن صاعد، ابوسهل بن زیاد قطّان، اسماعیل بن علی خطبی، دعلج بن احمد، جعفربن محمدبن حکم واسطی و احمد بن جعفر بن سلم نام می‌برد (۴ / ۳۰۶). مآخذ دیگر بر شمار راویان او افزوده‌اند. ابن حجر او را از بزرگان حفّاظ دانسته است (۱ / ۲۲۵). ابّار هشتاد‌و‌اند سال زیست و در روز چهارشنبه نیمۀ شعبان ۲۹۰ ق / ژوئیۀ ۹۰۳ م درگذشت. ذهبی گوید: وی تصانیف و کتابی در تاریخ دارد (تذکره، ۲ / ۶۳۹) و نیز گوید: من کتاب تاریخ او را دیده‌ام و مفید است (سیر اعلام، ۱۳ / ۴۴۴).

مآخذ: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت، دارصادر؛ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، بیروت، ۱۳۹۰ ق؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش عبدالغنی الدّقر، دمشق، ۱۹۸۴ م؛ همو، التاریخ الکبیر، به کوشش عبدالقادر افندی بدران، روضة الشام، ۱۳۳۰ ق؛ ابن‌ماکولا، علی بن هبة‌اللـه، الاکمال، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ ق؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العربیة؛ ذهبی، محمدبن احمد، تذکرة الحفّاظ، بیروت، ۱۳۷۶ ق، ۲ / ۶۴۰؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به کوشش علی ابوزید، بیروت، ۱۴۰۶ ق / ۱۹۸۶ م؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ ق؛ یاقوت، معجم البلدان، به کوشش ووستنفلد، لایپزیک، ۱۸۸۶-۱۸۷۰ م.
محمد آصف فکرت