حرمون، جبل

حَرَمون، جَبَل، کوهی در جنوب غربی کشور سوریه، در قسمت جنوبی کوههای جبل الشرقی در مرز سوریه و لبنان، واقع در غرب دمشق. حرمون به معنی قلۀ بلند، یا ممتنع‌الوصول و یا مقدس است (هاکس، 316). برخی از جغرافیانگاران مسلمان و مورخان نیز به‌ سبب وجود برف همیشگی بر قلۀ آن، این کوه را جبل الشیخ و جبل‌‌الثلج نامیده‌اند (ابن‌خردادبه، 77، 232؛ مقدسی، 160؛ قلقشندی، 3 / 85؛ حتی، 41، نیز 472). در عهدعتیق نیز از آن با نامهای سریون، سیون و سنیر یاد شده (تثنیه، 4: 48؛ جودائیکا، VIII / 374)، و از سرزمین آباد پایین حرمون به عنوان محل زندگی کنعانیان سخن رفته است (یوشع، 11: 3). 
حرمون در غرب بعلبک ادامه می‌یابد و در مقابل این شهر، کوه لبنان نامیده می‌شود. جبل الدحِّی در جنوب ناصره که آرامگاه صحابه، دحیۀ کلبی (د 45ق / 665 م) در آن است، به نام حرمون الصغیر شناخته شده است و کنعانیان آن را مِصْعَر می‌نامیده‌اند (دباغ، 1(1) / 49). کوه حرمون بین بعلبک و دمشق در شرق ناصره در °35 و ´51 طول‌ شرقی و °33 و ´26 عرض شمالی واقع شده است (راسل، 363-364 ؛ بریتانیکا، IV / 1050). این کوه یکی از بلندترین و پرشکوه‌ترین کوههای بخش جنوبی سلسله جبال غرب سوریه است که به‌وسیلۀ یک فلات و تنگ‌دره به نام بَرَده از بخش شمالی جدا می‌شود (حتی، 41-42). بین حرمون در شمال و بحرالمیت (ه‍ م) در جنوب، وادی اردن قرار دارد و از حرمون تا کرانۀ جنوبی بحرالمیت 150 میل فاصله است (ابراهیم، 19؛ سایدباتم، 139). گفتنی است رودها و وادیهای یرموک، بانیاس و حاصبانی از این کوه سرچشمه می‌گیرند (بسیسو، 634). 
حرمون پرجنگل‌ترین کوه سوریه است و بخش بزرگ آن از صخره‌های مرمر سیاه تشکیل شده است. قلۀ این کوه مخروطی‌شکل و 827‘2 متر از سطح دریا ارتفاع دارد (رکلو، IX / 698-699). دامنۀ غربی حرمون را قریه‌های بسیاری پوشانده است و در جنوب غربی آن آهک بتیومین یا قیری و نیز منابع آهن وجود دارد (عابد، 59؛ حتی، 40, 42). فنیقیها چوب مورد نیاز خود را برای کشتی‌سازی از جنگلهای کوه حرمون تهیه می‌کردند (همو، 98). 
کوه حرمون از دورۀ باستان، مقدس شمرده می‌شد و بنا بر اسطوره‌ها، فرشتگان گناهکار که از آسمان به زیر افکنده می‌شدند، بر این کوه فرود می‌آمدند. در جاهای مختلف حرمون معابدی باستانی وجود داشته که پس از ویرانی، معابد دیگری به‌ جای 
آنها ساخته شده است؛ از آن جمله است: معابد یونس پیامبر(ع) و دیگر مقدسان که به جای معابد قدیمی‌تر برپا شده است. خود کوه هم یک الٰهه تلقی می‌شد به‌گونه‌ای که همۀ معابد در جهت قلۀ اصلی قرار داشتند (نک‍ : رکلو، IX / 698). 
این کوه نقطۀ انتهایی شمال غربی سرزمین فتح‌شدۀ حضرت موسى (ع) بود (بریتانیکا، همانجا). در سدۀ 6 ق / 12 م کوه حرمون برای مدتی در تصرف صلیبیها بود و آنها در دامنه‌های این کوه استحکاماتی را برپا کرده بودند (شوفانی، 203، 208).
در 1043 ق / 1633 م نواحی پیرامون کوه حرمون محل درگیری نیروهای سلطان مراد چهارم با نیروهای فخرالدین معنی دوم (حک‍ 980-1045 ق) ــ از خاندان حکومتگر دروزی معنی در لبنان ــ بود (حتی، 684). اهمیت حرمون بیشتر به‌سبب منازعات مسلمانان و یهودیان در اوایل سدۀ 20 م پس از جنگ جهانی اول است که بعد از اعلامیۀ بالفور (1917 م / 1296 ش) و پشتیبانی بریتانیا از تشکیل یک کشور یهودی در فلسطین، هیئت یهودی بخش جنوبی کوه حرمون را جزو سرزمین یهود اعلام کرد (سایدباتم، 827). نیز در جنگ اعـراب ـ اسرائیل در 1967 م / 1345 ش، حـدود 100 کمـ 2 از دامنـه‌های جنـوبی و غـربی کوهستان حرمون جزو بلندیهای جولان به تصرف اسرائیل درآمد (بریتانیکا، همانجا). 

مآخذ

ابراهیم، معاویه، «فلسطین: من اقدم العصور الی القرن الرابع قبل المیلاد»، الموسوعة الفلسطینیة (خاص)، بیروت، 1990 م، ج 2؛ ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به‌کوشش دخویه، لیدن، 1306 ق / 1889 م؛ بسیسو، فؤاد حمدی، «الاقتصاد العربی فی فلسطین فی عهد الانتداب البریطانی»، الموسوعة الفلسطینیة‌ (خاص)، بیروت، 1990 م، ج 1؛ دباغ، مصطفى مراد، بلادنا فلسطین، بیروت، 1384 ق / 1965 م؛ شوفانی، الیاس، الموجز فی تاریخ فلسطین السیاسی، بیروت، 1996 م؛ عابد، عبدالقادر، «فلسطین: الموضع و الموقع»، الموسوعة الفلسطینیة (خاص)، بیروت، 1990 م، ج 1؛ عهد عتیق؛ قلقشندی، احمد، صبح الاعشى، قاهره، 1963 م؛ مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به‌کوشش دخویه، لیدن، 1906 م؛ هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، 1377 ش؛ نیز:

Britannica , micropaedia, 1978; Encyclopaedia Judaica, 1971; Hitti, Ph. K., History of Syria , London, 1957; Reclus, E., Nouvelle géographie universelle , Paris, 1884; Russell, M., Palestine or the Holy Land , London, 1985; Sidebotham, H., «British Interests in Palestine», From Haven to Conquest, ed. W. Khalidi, Beirut, 1971.
پرویز امین