ابن نجار، ابوالحسن

اِبْنِ نَجّار، ابوالحسن محمد بن جعفر بن محمد بن هارون تمیمی کوفی (16 محرم 303- جمادی‌الاول 402 / اول اوت 915 ـ دسامبر 1011)، محدث، مقری و نحوی. وی در کوفه زاده شد. در سال تولد او اختلاف هست. یاقوت ( ادبا، 17 / 104) برخلاف دیگر منابع (نک‍ : خطیب، 2 / 159)، به نقل از وزیر مغربی، سال تولد وی را 311 ق آورده است. وی از مشایخ کوفه، بصره و بغداد بهره برد. از میان شیوخ و استادان او باید از ابوبکر ابن‌درید ازدی، ابراهیم‌ بن محمد نفطویه، محمد بن یحیی صولی، احمد بن محمد بن سعید ابن عقده، محمد بن قاسم ‌بن زکریا محاربی، عبدالعزیز بن یحیی جلودی، محمد بن حسین خثعمی اشنانی و پدرش نام برد (مفید، 22؛ ابن‌شاذان، 89؛ ابوعبداللّه علوی، التعازی، 24، فضل زیارة، 40؛ خطیب، 2 / 158- 159). عمر طولانی ابن‌نجار او را از طبقه‌ای عالی در سند برخوردار ساخت. در میان شاگردان و راویان وی باید شیخ مفید، ابن‌شاذان قمی، ابوعبداللّه علوی، علی‌ بن محمد خزاز، احمد بن علی نجاشی، حسین ‌بن علی وزیر مغربی، ابوالقاسم ازهری و احمد بن عبدالواحد وکیل را نام برد. وی حتی در 391 ق در 88 سالگی در بغداد حدیث می‌گفته است (مفید، ابن‌شاذان، ابوعبداللّه علوی، همانجاها؛ خزاز، 300؛ نجاشی، 67؛ خطیب، 2 / 159؛ یاقوت، همانجا). 
ابن‌نجار علاوه بر حدیث و نحو در قرائت نیز دست داشت، به‌ویژه قرائت عاصم و حمزه را نزد مشایخ این علم را فرا گرفته بود. از استادان قرائت او باید به حسن ‌بن داوود نقّار، محمد بن حسن ‌بن یونس نحوی و نیز پدرش اشاره کرد. وی خود به کسانی چون ابوعلی غلام هرّاس، حسن ‌بن محمد بغدادی و ابوعلی عطار قرائت آموخت و روایاتش در آثار مقریانی مانند ابن‌سوار در المستنیر، ابوالعلاء همدانی در غایة ‌الاختصار و ابوالعز قلانسی در الکفایة آمده است (همانجا؛ ابن‌جزری، 2 / 111). او به تاریخ نیز علاقه‌مند بود و بنا بر نقل نجاشی (ص 428) کتاب الجمل نصر بن مزاحم را نزد احمد بن محمد بن سعید ابن عقده خوانده بود (نیز نک‍ : آثار). برخی از رجال‌شناسان همچون احمد بن محمد عتیقی و سمعانی وی را توثیق کرده‌اند و سمعانی یادآور شده که ابن‌نجار در زمان خویش شیخ و بزرگ محدثان کوفه به شمار می‌رفته است (خطیب، همانجا؛ سمعانی، 13 / 34). 
در منابع اطلاعی دربارۀ مذهب او داده نشده است، تنها قراینی چون وجود عالمان نامدار شیعه در میان شاگردانش و نیز برخی روایات وی در فضایل اهل بیت (ع) قابل توجه است (مثلاً ابوعبداللّه علوی، الاذان، 30، فضل زیارة، 38، جم‍ ؛ عمادالدین طبری، 108). همچنین در این زمینه باید افزود که نجاشی در رجال (ص 111، 411، جم‍‌ ) با عناوینی چون محمد بن جعفر ادیب و محمد بن جعفر مؤدب از ابن‌نجار نام برده و به نقل از وی بسیاری از آثار امامیه را از ابن‌عقده روایت کرده است. 

آثـار

1. الاستدراک لما اغفله‌الخلیل (بغدادی، 1 / 70)؛ 2. تاریخ الکوفة (یاقوت، همانجا) که المصنف نیز خوانده می‌شده و مورد استفادۀ کسانی چون یاقوت در ادبا (3 / 8، 8 / 110) و بلدان (4 / 633) و ابن‌طاووس در فرحة ‌الغری (ص 71) قرار گرفته است (نیز نک‍ : قفطی، 3 / 84)؛ 3. التحف والطرف؛ 4. روضة ‌الاخبار و نزهة ‌الابصار؛ 5. القراءات؛ 6. مختصر فی ‌النحو؛ 7. الملح و المسّار؛ 8. الملح و النوادر (یاقوت، ادبا، 17 / 104). 

مآخذ:

ابن جزری، محمد بن محمد، غایة ‌النهایه، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1352 ق / 1933 م؛ ابن‌شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة، قم، 1407 ق؛ ابن ‌طاووس، عبدالکریم ‌بن احمد، فرحة ‌الغری، نجف، 1368 ق؛ ابوعبداللّه علوی، محمد بن علی، الاذان، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، 1399 ق / 1979 م؛ همو، التعازی، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز؛ همو، فضل زیارة ‌الحسین (ع)، به کوشش احمد حسینی، قم، 1403 ق؛ بغدادی، ایضاح؛ خزاز، علی ‌بن محمد، کفایة ‌الاثر، قم، 1401 ق؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛ سمعانی، عبدالکریم ‌بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، 1402 ق / 1982 م؛ عمادالدین طبری، محمد بن محمد، بشارة ‌المصطفی لشیعة ‌المرتضی، نجف، 1383 ق / 1963 م؛ قفطی، علی ‌بن یوسف، انباء الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1374 ق / 1955 م؛ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، نجف، 1382 ق؛ نجاشی، احمد بن علی، الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، 1407 ق؛ یاقوت، ادبا؛ همو، بلدان. 

حسن انصاری