امین، محسن

اَمین، محسن (1284-1371 ق/ 1867-1952 م)، فرزند عبدالكریم عاملی، فقیه و عالم اصلاح‌گرای امامی در شام. او در خاندانی مشهور از سادات در قریۀ شقرا از جبل عامل لبنان زاده شد؛ پس از آموزشهای مقدماتی در همانجا، منطق، نحو و بیان را در براغیث جبل عامل فراگرفت و سپس در بنت جُبیل از درس موسى شراره، استادی برآمده از نجف، بهره گرفت. در 1308 ق/ 1891م به نجف هجرت كرد و تا 1319ق/ 1901م از محضر بزرگانی چون محمد طه نجف، حاج آقا رضا همدانی و آخوند خراسانی بهره جست. پیش از آنان نزد محمد باقر نجم‌آبادی و سیداحمد كربلایی سطوح و خارج فقه و اصول را آموخت و به درجۀ اجتهاد نائل شد و خود نیز شاگردانی تربیت كرد. وی افزون‌بر علوم دینی، در ادب نیز دستی داشت و بجز نقد شعر، در سرودن نیز توانا بود (امین، 10/ 333-334، 341، 351-352؛ نیز نک‍ : حمود، 117- 118). 
امین چنانکه در الرحیق المختوم خود آورده است، با انگیزۀ احیا و نشر معارف دینی، و اصلاح سنتهایی كه در نظر او مخالف عقل و شرع بود، به دمشق هجرت كرد و بیش از نیم قرن، با كوششی خستگی‌ناپذیر به فعالیتهای گوناگون علمی و فرهنگی پرداخت. او را باید عالمی پر جرأت در بیان نظریات خویش به حساب آورد؛ چنانکه اقدام برای تصحیح روش عزاداری در سوگ امام حسین (ع)، او را در مقابله‌ای سخت و اتهام‌انگیز قرار داد (نک‍ : امین،10/ 361-363؛ نیز حمود، 121-123). 
امین در 1361 ق/ 1942 م به عضویت «مجمع علمی عربی» دمشق درآمد و تا پایان عمر از شخصیتهای فعال این مجمع بود (نک‍ : مجلة ... ، 620). او همچنین برای اعتلای فرهنگ جوانان شیعه مدارسی تأسیس كرد و خود به تألیف برخی كتابهای درسی اقدام نمود (نک‍ : همان، 619). 
امین برای تأمین منابع تحقیق و تألیف، به نقاطی چون سوریه، اردن، فلسطین، مصر، عراق و ایران سفر كرد (شریف رازی، 1/ 247؛ فضل‌الله، 166- 168). در شخصیت علمی امین، دو ویژگی نقد برخی مذاهب و گرایشها، و كوشش در ایجاد همبستگی اسلامی در كنار یكدیگر دیده می‌شود. وی در آثاری چون كشف الارتیاب و العقود الدریة به رد عقاید وهابیه پرداخته اسـت (نک‍ : هاشمی، 401 بب‍‌ )؛ در حالی كه او با تكیه بر ضرورت هم‌آوایی مسلمانان، در اثر دیگرش حق الیقین فی لزوم التألیف بین المسلمین آن را تبیین كرده است (نک‍ : زراقط، 184-185). 
اعیان الشیعة، مهم‌ترین اثر امین دانشنامه‌ای گسترده، مشتمل بر شرح زندگانی بزرگان شیعه است كه با هدف شناساندن هویت فرهنگی شیعه و یادآوری نقش امامیه در اعتلای تمدن اسلامی تدوین شده است. سرگذشت، بررسی آراء و آثار 733‘11 نفر ــ با توسعی در مفهوم شیعۀ اثنا عشری ــ در این مجموعه جای گرفته است (برای فهرستی از آثار وی، نک‍ : مشار، 5/ 206-210). 

مآخذ

امین، محسن، اعیان الشیعة، به كوشش حسن امین، بیروت، 1403 ق/ 1983 م؛ حمود، محمد، «الرجل و العقیدة»، الثقافة الاسلامیة، دمشق، 1407 ق، شم‍ 12؛ زراقط، عبدالمجید، «الجانب الاصلاحی للعلامة السید محسن الامین العاملی»، المصلح الاسلامی السید محسن الامین، دمشق، 1412 ق/ 1992 م؛ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، تهران، 1352 ش؛ فضل‌الله، هادی، «السید محسن الامین»، الثقافة الاسلامیة، دمشق، 1410 ق، شم‍ 29؛ مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، 1372 ق/ 1952 م، شم‍ (4)27؛ مشار، خانبابا، مؤلفین كتب چاپی فارسی و عربی، تهران، 1343 ش؛ هاشمی، احسان، الكلیة، بیروت، 1928 م، شم‍ 15. 

محمد انصاری