امبن

اَمْبُن، شهر و جزیره‌ای به همین نام در استان ملوك در اندونزی. 
شهر امبن در °3 و ´43 عرض جنوبی و °128 و ´12 طول شرقی ( بریتانیكا، میكرو، 1978 م، I/ 297) قرار دارد و بندر تجاری و مركز اداری جزایر و استان ملوك ( اندونزی ... ، 106) است. جزیرۀ امبن 761 كمـ2 وسعت، و زمینی بسیار ناهموار دارد كه ارتفاع برخی نقاط آن به 500‘1 متر می‌رسد («دائرةالمعارف ... »، I/ 789؛ كلیر ... ، I/ 628). امبن در منطقه‌ای آتشفشانی و زلزله‌خیز قرار گرفته، و یك‌بار در 1764 م زلزله آن را به كلی ویران كرده است ( بریتانیكا، همانجا؛ هارجونو، 17). در حال حاضر آتشفشان فعالی در امبن وجود ندارد، اما چشمه‌های آب گرم و منافذ گازهای گوگردی در آن دیده می‌شود ( بریتانیكا، همانجا). امبن در جنوب غربی جزیرۀ سِرام، یكی از جزایر ادویه (ملوك)، واقع است و با آنکه وسعت چندانی ندارد، همواره و حتى در دورۀ سلطۀ هلندیها، پایگاه دریایی با اهمیتی بوده است (اسمیت، 31؛ هارجونو، 52). 
امبن را سابقاً اَمْبُیْنا می‌نامیدند ( بریتانیكا، 1986 م، I/ 319). اسلام در اواخر سدۀ 9 ق/ 15م توسط فردی به نام پاتی یوتاه كه با هدف شناخت آیین جدید از امبن به جاوه سفر كرده بود، در امبن انتشار یافت (آرنولد، 284). گفته‌اند عربی به نام مولانا ملك ابراهیم در شرق جاوه به تبلیغ اسلام پرداخت و بازرگانانی كه از این منطقه به جزایر ملوك رفتند، اسلام را در آنجا انتشار دادند ( اندونزی گذشته ... ، 18- 19). انتشار وسیع اسلام در جزایر ملوك با كوشش پادشاه مسلمان شدۀ جزیرۀ تیدور تحقق یافت (همان، 19). گرچه تشرف به اسلام تا مدتی منحصر به مردم ساحل بود، ولی رفته رفته گسترش یافت (آرنولد، همانجا؛ اندونزی، 32). در 917ق/ 1511م، ابتدا پرتغالیها و سپس اسپانیاییها و هلندیها در جست‌و‌جوی ادویه به جزایر ملوك و امبن گام نهادند (همان، 32, 33؛ ریكلفس، 1/ 35). در 952ق/ 1545 م، پادشاه تاباریجی، امبن را به پسرخواندۀ پرتغالی خود بخشید (همانجا) و در 986 ق/ 1578م، پس از آنکه مردم ترناته پرتغالیها را بیرون راندند، آنها مركز فعالیت خود را به امبن انتقال دادند (همو، 1/ 36). مشكل اصلی پرتغالیها برای تسلط بر جزایر ادویه، راه یافتن اسلام به این سرزمین بود (هال، 219) و پیشرفت سریع آن مانع اجرای نقشه‌های آنان می‌شد. به این سبب، هیأتهایی مسیحی برای جلوگیری از انتشار بیشتر اسلام به این مناطق گسیل داشتند و این هیأتها در بخشهایی از امبن كه هنوز مسلمان نشده بودند، زمینه‌ای مناسب برای تبلیغ مسیحیت یافتند (همو، 222)، پرتغالیها كسانی را كه به تبلیغ دین اسلام در میان مردم می‌پرداختند، از كار بركنار می‌كردند (آرنولد، 284). 

در 1009 ق/ 1600 م، كمپانی هند شرقی بریتانیا كارخانه‌ای در غرب جاوه ایجاد كرد و در 1602 م كمپانی هند شرقی هلند برای مبارزه با رقبای اروپایی تجارت ادویه توسط هلندیان تأسیس شد (كالدول، 40). در 1604 م دومین هیأت هند شرقی بریتانیا به امبن و نقاط دیگر سفر كرد و این كار باعث تشدید رقابت بین انگلیس و هلند شد (ریكلفس، 1/ 43). در 1605م، هلند پس از تسلط كامل بر امبن، بر تجارت ادویه هم مسلط گردید ( اندونزی، همانجا؛ سركار، 70). بعدها، به سبب اوضاع سیاسی اروپا، یك دورۀ همكاری میان هلند و انگلستان پیش آمد و با افتتاح یك مركز تجاری انگلیسی در امبن موافقت شد، اما قتل‌عام 1032 ق/ 1623 م در امبن، مانع ادامۀ همكاری گردید (ریكلفس، همانجا). 
انگلیسیها در 1211ق/ 1796م امبن را اشغال كردند و این شهر دوبار میان آنان و هلندیها دست به دست گشت، تا اینکه در 1229 ق/ 1814 م هلندیها به طور قطع بر آن مسلط شدند ( بریتانیكا، میكرو، 1978 م، I/ 297). 
در 1674 م زلزله‌ای شدید امبن را لرزاند و در 1815 م در پی فعالیت آتشفشان تومبورو در سومباوا بار دیگر زمین لرزید ( آسیاتیكا، I/ 90). در 1835 م زلزله‌ای دیگر به مدت 3 هفتۀ متوالی امبن را لرزاند، به نحوی كه بیشتر مردم خانه‌های خود را ترك كردند و ساكنان این شهرِ بسیار سالم، به یك اختلال عمومی معدی دچار شدند كه تا 1845 م ادامه یافت. زلزله‌های 1845م و 1850م، بیماری مزبور را تجدید كرد (همانجا). نیروهای ژاپن در جنگ جهانی دوم امبن را (از 1942م تا 1945 م) اشغال كردند (اسمیت، 31؛ كلیر، I/ 628). پس از استقلال اندونزی در 1950 م/ 1329 ش، مسیحیان امبن با عنوان «جمهوری جنوب ملوك» اعلان استقلال كردند كه به سبب مقاومت مسلمانها شكست خوردند (شهاب، 311). 
مردم امبن از نژاد مالایایی هستند و به زبان مالایایی (ه‍ م) سخن می‌گویند (اسعدی، 1/ 284؛ آسیاتیكا، همانجا). 
در 1980 م/ 1359 ش جمعیت شهر امبن 898‘208 و جزیرۀ امبن 927‘650 نفر بود ( بریتانیكا، 1986 م، I/ 319). تقریباً نیمی از ساكنان امبن مسلمان، و نیم دیگر مسیحی هستند (همانجا؛ EI2, I/ 433). 
امبن از قدیم مهم‌ترین مركز تجاری بین سولاوِسی و ایریان بود و امروز هم مهم‌ترین شهر در شرق ماكاسار به شمار می‌آید. جزیرۀ امبن به علت داشتن زمین نسبتاً مرتفع، چندان قابل كشاورزی نیست، اما به سبب بارندگیهای فراوان برخی محصولات كشاورزی به مقدار اندك به دست می‌آید. تولیدات كشاورزی 
مختصر در امبن شامل برنج، ذرت، قهوه، ساگو و محصولات ریشه‌ای است و نارگیل، میخك، شكر و ماهی از امبن صادر می‌شود (هارجونو، 52؛ بریتانیكا، میكرو، 1978 م، همانجا). 
امبن در نیمۀ دوم سدۀ 17 م به تنهایی بیشتر از كل مصرف جهانی میخك تولید می‌كرد (ریكلفس، 2/ 5-6). در امبن به سبب خاك آتشفشانی، چوبهایی با كیفیت بسیار مرغوب حاصل می‌شود (هارجونو، همانجا) كه برای ساخت لوازم چوبی زینتی بسیار ارزشمند است ( بریتانیكا، 1986 م، همانجا). یك گیاه‌شناس هلندی 400 نوع چوب مختلف در امبن یافته است ( آسیاتیكا، همانجا). 
باغها و پاركهای دریایی امبن از مراكز جلب سیاحان در اندونزی است ( اندونزی، 106؛ هارجونو، همانجا). 
از بناهای قدیمی امبن ساختمان و كلیسایی از سدۀ 17 م را می‌توان یاد كرد ( بریتانیكا، همانجا). در امبن، علاوه بر یك موزه و یك مدرسۀ مذهبی، یك دانشگاه هم از 1956 م فعالیت دارد (همانجا). 

مآخذ

آرنولد، توماس، تاریخ گسترش اسلام، ترجمۀ ابوالفضل عزتی، تهران، 1358ش؛ اسعدی، مرتضى، جهان اسلام، تهران، 1366ش؛ اسمیت، دیتوس، سرزمین و مردم اندونزی، ترجمۀ پرویز داریوش، تهران، 1350 ش؛ اندونزی گذشته و آینده، سفارت جمهوری اندونزی، تهران؛ ریكلفس، م. ك.، تاریخ اندونزی در قرون معاصر، ترجمۀ عبدالعظیم هاشمی‌نیك، وزارت امور خارجه، تهران؛ شهاب، محمداسد، صفحات من تاریخ اندونیسیا المعاصرة، بیروت، 1391 ق/ 1971 م؛ نیز: 

Asiatica; Britannica; Caldwell, M., Indonesia, Oxford, 1968; Collier's Encyclopedia, London, 1986; EI2; Enciclopedia Italiana; Hall, D. G. E., A History of South-East Asia, London, 1964; Hardjono, J., Indonesia Land and People, Djakarta, 1971; Indonesia 1985, Department of Information, Republic of Indonesia; Sarkar, H. B., Cultural Relations Between India and South-East Asian Countries, 1985. 
پرویز امین