الوند

اَلْوَنْد، شهری در استان قزوین. این شهر با °36 و ´10 عرض شمالی و °50 و ´4 طول شرقی (مفخم، 34)، یكی از شهرهای 12 گانۀ استان قزوین ( سازمان ... ، 38) است كه با موقعیتی دشتی و اقلیمی معتدل در 12كیلومتری جنوب شرقی شهر قزوین قرار دارد ( فرهنگ جغرافیایی ... ، 1/ 19) و از لحاظ اداری جزو بخش مركزی شهرستان قزوین به شمار می‌آید ( سازمان، همانجا). وسعت این شهر حدود 7/ 2 كمـ2 است ( آمارنامه ... ، 30). 
شهر امروزی الوند در دهۀ 1320 ش آبادی كوچكی با 695 نفر جمعیت بود ( فرهنگ جغرافیایی، همانجا؛ نیز نک‍ : گلریز، 1/ 920)، هر چند جمعیت این آبادی مطابق اولین سرشماری عمومی (1335ش) 595 نفر بود كه در 1345 ش به 725 نفر رسید. در دهۀ بعدی، عمدتاً به سبب آغاز فعالیتهای صنعتی در شهر البرز از 1348ش به بعد، جمعیت این آبادی با رشدی شتابان روبه افزایش نهاد و مهاجرانی از نقاط دیگر، به ویژه زنجان، آذربایجان و گیلان در این محل ساكن شدند ( گزارش ... ، 13-14، 16)، به نحوی كه جمعیت آن در 1355 ش به 505‘4 نفر (910 خانوار) افزایش یافت و تأسیسات و واحدهای خدماتی گوناگون در آن برپا شد ( فرهنگ آبادیها ... ، 22/ 79). از 1357 ش، به سبب فعال شدن شهر صنعتی البرز از یك سو و بی‌توجهی به مقررات محدوده‌های شهری از سوی دیگر، جمعیت الوند رشدی شتابان یافت و توسعۀ كالبدی آن در خارج از قلعه به سمت شمال شرقی و شهر صنعتی صورت گرفت. ساخت خانه‌های تعاونی كارگری نیز كمك كرد، تا اینک‍ه در 1365 ش الوند به صورت شهر درآمد ( گزارش، 7، 13، 16). جمعیت این شهر در این زمان 938‘39 نفر بود كه در دورۀ 5 سالۀ بعدی (تا 1370 ش)، یك بار دیگر با افزایشی چشمگیر به 557‘54 نفر رسید و به همین ترتیب، تراكم نسبی جمعیت شهر به 510‘20 نفر در كمـ2 افزایش یافت ( آمارنامه، همانجا). 
فعالیت اقتصادی این شهر پیش از این زراعت، كارگری و باغداری بود. زمینهای كشاورزی الوند كه غالباً از نوع درجۀ یك و دو و از خاكهای حاصل‌خیز به شمار می‌آیند ( گزارش، 11)، در 1360 ش، 768 هكتار بود كه عمدتاً (7/ 98٪) به صورت آبی بهره‌برداری می‌شد. در آن زمان، محصولات عمدۀ الوند عبارت بود از سیب، تره‌بار جالیزی و انگور و علاوه بر آن، گندم آبی (200 هكتار)، جو آبی (100 هكتار)، چغندر قند (80 هكتار) و حبوبات (20 هكتار) ( فرهنگ اقتصادی ... ، 97). یكی از بزرگ‌ترین باغهای واقع در محدودۀ الوند، باغ عمران است كه 85 هكتار وسعت دارد و عمده‌ترین محصولات آن سیب و گلابی است ( گزارش، 6). آب كشاورزی از طریق چاه و نهر منشعب از شبكۀ طالقان تأمین می‌گردد (همان، 12؛ قس: فرهنگ اقتصادی، همانجا). پیش از این، الوند دارای یك رشته قنات بود ( فرهنگ جغرافیایی، همانجا). در 1360ش در الوند 150‘2 رأس دام كه عمدتاً (7/ 97٪) دام كوچك بود ( فرهنگ اقتصادی، همانجا) نگهداری می‌شد. درگذشته بافت گلیم و جاجیم نیز میان اهالی رواج داشت ( فرهنگ جغرافیایی، همانجا). 
شهر الوند در حال حاضر از لحاظ جمعیتی یكی از شهرهای متوسط، و به سبب مجاورت با شهر صنعتی البرز و بافت جمعیتی آن، یكی از شهرهای مهم كارگری كشور به شمار می‌آید. هستۀ اولیۀ شهر را قلعه‌ای 4 گوش با 18 برج تشكیل می‌داد كه امروزه در جنوب الوند قرار دارد و محلۀ آن هنوز چهرۀ كاملاً روستایی خود را حفظ كرده است ( گزارش، 7، 13). براساس آخرین سرشماری عمومی (1375ش)، الوند 758‘60 نفر (108‘12 خانوار) جمعیت دارد كه این عده 3/ 12٪ از كل جمعیت شهرستان قزوین را شامل می‌گردد ( سرشماری، «هفتاد و شش»، نیز 36). به این ترتیب، جمعیت این شهر در یك دورۀ 20 ساله (1355-1375 ش) حدود 5/ 13 برابر رشد یافته است. نسبت جنسی در شهر الوند حدود 103، و بعد خانوار برابر 5 نفر است (همان، «هفتاد و شش»). 
بیشترین ارتباط الوند با شهر قزوین است ( فرهنگ اجتماعی ... ، 97). در جنوب شرقی الوند تپه‌ای منسوب به دورۀ صفوی و سنگ قبرهایی مربوط به همان دوره وجود دارد (ورجاوند، 275). 

مآخذ

آمارنامۀ استان زنجان (1372 ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان زنجان، تهران، 1374ش؛ سازمان تقسیمات كشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت كشور، تهران، 1376ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1365ش)، نتایج تفصیلی، كل كشور، مركز آمارنامه ایران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ آبادیهای كشور (1355ش)، استان مركزی، مركز آمار ایران، تهران، 1361ش؛ فرهنگ اجتماعی دهات و مزارع كشور، استان زنجان، جهاد سازندگی، تهران، 1363 ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع كشور، استان زنجان، جهاد سازندگی، تهران، 1363 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان یكم، دایرۀ جغرافیایی ارتش،تهران،1329 ش؛ گزارش طرح مطالعاتی شهر الوند، استانداری قزوین، 1377 ش؛ گلریز، محمدعلی، مینودر یا باب الجنۀ قزوین، تهران، 1368ش؛ مفخم پایان، لطف‌الله، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، 1339 ش؛ ورجاوند، پرویز، سرزمین قزوین، تهران، 1349 ش. 

عباس سعیدی