تراب اصفهانی

تُرابِ اِصْفَهانی، میرزا ابوتراب، متخلص به غبار و تراب (مقـ 1143ق / 1730م)، از پارسی‌سرایان هند در دورۀ عالمگیر. 
پدرش، محمدعلی خان، از بزرگان اصفهان بود که پیش از تولد فرزندش و در زمان عالمگیر اول گورکانی (سل‍ 1068-1118ق) به‌هند مهاجرت کرده بود (آرزو، 35؛ خلیل، 34؛ بهگوان داس، 42). تراب در همان‌جا به‌دنیا آمد (آرزو، همانجا). او را از شاعران خوش‌فکر و دارای طبعی قوی به‌شمار آورده‌اند، چنان‌که توانایی رقابت با شاعرانی مانند محمد اسحاق شوکت و میان ناصرعلی و نیز قدرت هجو میرزاجعفر عاشق را داشت (خوشگو، 3 / 218؛ اخلاص، 174-175؛ احمدعلی‌هاشمی، 4 / 173، 174). او با کسانی مانند شاه‌سعدالدوله گلشن و سراج‌الدین علی‌خان آرزو همنشین بود (آرزو، همانجا؛ خلیل، 34، 113). وی بعداً تخلص خود را از غبار به تراب تغییر داد (خوشگو، 3 / 218، 220). 
تراب مدتها ساکن اکبرآباد بود، ولی بعدها همراه مبارزالملک سربلندخان،‌ حاکم احمدآباد گجرات به آن دیار رفت (آرزو، 35) و در زمان عالمگیر، وقایع‌نگار حاکم گجرات شد (علی‌ حسن خان، 229؛ احمدعلی‌ هاشمی، 4 / 174). تراب در جنگی که میان مؤمن‌خان،حاکم گجرات، و مردم راجپوتیه درگرفت، کشته شد (خلیل، 34؛ قس: خوشگو، 3 / 220). آقابزرگ او را صاحب دیوان شعر می‌داند (9 / 785)، ولی منابع دیگر در این باب سکوت کرده‌اند. 

مآخذ

آرزو، علی خان، مجمع‌النفایس، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، 1992م؛ آقابزرگ، الذریعة؛ احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، 1993م؛ اخلاص، کشن‌چند، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، 1973م؛ بهگوان داس هندی، سفینۀ هندی، به کوشش شاه محمد عطاءالرحمان کاکوی، پتنه، 1958م؛ خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، 1978م؛ خوشگو، بندر ابن داس، سفینه، به کوشش شاه محمد عطاءالرحمان کاکوی، پتنه، 1959م؛ علی حسن خان، صبح گلشن، به کوشش محمد عبدالمجید، بهوپال، 1295ق.

فیروزه دلفانی