تحسین

تَحْسین، تخلص چند شاعر پارسی‌گوی در ایران و شبه‌قاره در سده‌های 12 و 13ق / 18 و 19م:

1. تحسین کشمیری

 عبدالعلی (د 1148ق / 1735م)، شاعر پارسی‌گوی هند. از تاریخ تولد او آگاهی چندانی در دست نیست. زادگاه نیاکانش ری بود (بهگوان داس، 41)، اما او را کشمیری‌تبار دانسته‌اند (نک‍ ‍: خوشگو،266). به نوشتۀ بیشتر تذکره‌نویسان، تحسین از نوادگان میرزا داراب بیگ تبریزی (د 1118ق / 1706م) متخلص به جویا بود (نک‍ : خوشگو، بهگوان داس، همانجاها)، هر چند وی خود را از نوادگان میرشمس‌الدین عراقی برمی‌شمرد (نک‍ : منزوی، 8 / 1082). به نظر می‌رسد که داراب بیگ تبریزی، نیای مادری، و میر‌شمس‌الدین عراقی، نیای پدری او بوده است. تحسین، معاصر و هم‌نشین محمد احسن سامع (اخلاص، 48) و عبدالرضا متین اصفهانی بود (راشدی، 1 / 166). 
خوشگو (همانجا) اغلب وی را در مسجد بیگم، هنگامی که به خدمت شاه گلشن شاه‌جهان آبادی (د 1140ق / 1728م) می‌رفت، ملاقات می‌کرد. او مدتی نیز از ملازمان نواب برهان الملک سعادت خان (د 1151ق / 1738م)، سرسلسلۀ شاهان اوده بود (همو، 267؛ بهگوان داس، همانجا). 
تحسین از انواع شعر، بیشتر به سرودن قصیده تمایل داشت (خوشگو،همانجا). وی ظاهراً در لکهنو درگذشته است، زیرا آخرین‌ باری که وی را دیده‌اند، در همین شهر بوده است (آزاد، 208). 

آثـار

 1. هفت بند؛ 2. دیوان مراثی؛ 3. قضا و قدر، قصیده‌ای است به فارسی در 150 بیت، در شرح سفر همو به کشمیر و تبت؛ 4. دیوان، یا گلشن اذهان (1157ق)، شامل 8 هزار بیت، غزل و قصیده (منزوی، 8 / 1082- 1083). 

2. تحسین رضوی لکهنوی

یرعطاحسین خان (د 1200ق / 1786م)، ملقب به مرصّع رقم (قلم)، نویسنده و شاعر پارسی‌گوی هند. وی فرزند محمدباقر خان، متخلص به شوق، و از سادات رضوی هند بود (علی حسن خان، 83؛ مدرس، 1 / 329). او از ملازمان منصور علی خان صفدر جنگ به شمار می‌رفت (هدایت، 275). گفته‌اند که در نظم و نثر از هم‌عصران خود برتر بود (علی حسن خان، همانجا). آثار وی اینهاست: 1. نوطرز مرصع، ترجمۀ قصۀ چهار درویش که در عهد شاه عالمگیر دوم (حک‍ 1167- 1173ق / 1754- 1760م) از فارسی به نثر هندوستانی نوشته است (اته، 224)؛ 2. انشای تحسین؛ 3. تواریخ قاسمی، شامل حوادث تاریخی و علم تاریخ؛ 4. ضوابط انگریزی، دربارۀ صرف و نحو انگلیسی (مدرس، همانجا) 5. دیوان (آقا بزرگ، 9(1) / 168). 

3. تحسین پانی‌پتی

قاضی عبدالرحمان (د 1294ق / 1877م)، از فرزندان قاضی ثناءالله پانی‌پتی بود که در شاه جهان آباد تحصیل می‌کرد. او مردی پرهیزگار وحافظ قرآن بود، اشعار وی را اسدالله غالب دهلوی اصلاح می‌کرد (علی حسن خان، 82)، از او دیوانی باقی مانده است (نک‍ : آقا بزرگ، همانجا). وی بر اثر بیماری ذات‌الریه درگذشت (علی حسن خان، مدرس، همانجاها). 
در تذکره‌ها، از شاعران دیگری نیز با تخلص تحسین یاد شده است، از جمله تقی تحسین شیرازی، غلامعلی تحسین دهلوی، عبدالعظیم تحسین لاهوری، عبدالله تحسین بخارایی و محمد حسین تحسین (نک‍ : خیام‌پور، 1 / 181-182) که آگاهی چندانی از شرح احوال و آثار آنان در دست نیست. 

مآخذ

آزاد بلگرامی، علی، مآثر الکرام، به کوشش عبدالله خان، لاهور، 1913م؛ آقا بـزرگ، الذریعة؛ اته، هـرمان، تاریخ ادبیات فارسی، به کوشش رضازادۀ شفق،1356ش؛ اخلاص، کشن‌چند، همیشه بهار، به کوشش وحید قرشی، کراچی،1973م؛ بهگوان داس هندی، سفینۀ هندی، به کوشش سید شاه محمد عطاء‌الرحمن کاکوی، پتنه، 1958م؛ خوشگو، بندرابن داس، سفینه، به کوشش سید شاه محمد عطاءالرحمان کاکوی، پتنه، 1959م؛ خیام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تهران، 1368ش؛ راشدی، حسام الدین، تذکرۀ شعرای کشمیر، کراچی، 1346ش؛ علی حسن خان، صبح گلشن، به کوشش محمد عبدالمجیدخان، کلکته، 1295م؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران،1369؛ منزوی، خطی مشترک؛ هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، 1353ش

 طاهره اسماعیل‌زاده