تاش فراش

تاشْ فَرّاش، سپهسالار و امیر نامدار عصر غزنوی (مق‍ ح 429ق / 1038م). نخستین‌بار در منابع از تاش فراش در حوادث سال 421ق یاد شده است که وی همراه مسعود غزنوی در اصفهان بود و همان‌جا خبر درگذشت سلطان محمود را دریافت کرد. مسعود که به تازگی علاءالدولۀ کاکویه را از اصفهان رانده بود، می‌خواست تاش فراش را که از یاران و مشاوران خاص بود، به حکومت آنجا برگمارد، اما پس از مرگ محمود، به عللی علاءالدوله را حکومت آنجا داد و خود با تاش فراش به خراسان رفت(بیهقی، 12-14؛ قس: نفیسی، 1 / 73؛ نیز نک‍ ‍: ه‍ د، آل کاکویه).
در 422ق سلطان مسعود، تاش فراش را برای استقرار حکومت امیرحسین، پسر امیر معدان به مکران فرستاد؛ آن‌گاه او را سپهسالار عراق عجم گردانید و تاش فراش ضمن مراسم پرشکوهی با سپاه ‌به سوی عراق عجم حرکت کرد (گردیزی، 197؛ بیهقی، 346- 348، 432؛ احمد، 1 / 21؛ نفیسی، 1 / 279؛ نیز نک‍ : ابن اثیر، 9 / 421). تاش‌فراش چون به‌نیشابور رسید، به دستور مخفیانۀ سلطان، بسیاری از سرکردگان ترکمان را کشت. این حادثه موجب شورش ترکان غز در برخی مناطق دور و نزدیک، به ویژه ری شد که تا مدتها تاش فراش را به‌خود مشغول داشت.
ستمگری تاش فراش و بدرفتاریهایش با مردم ری و نیز ناتوانی سلطان از ارسال کمک به او، به سبب کشمکش با سلجوقیان، حکومت وی را بیش از پیش با دشواریها روبه‌رو کرد. با این همه، تاش فراش از همین‌جا برای دفع علاءالدوله سپاه به اصفهان فرستاد و پس از چند پیکار، علاءالدوله رانده شد (بیهقی، 474، 510-511؛ ابن اثیر، 9 / 379، 424-425؛ بازورث، 86).
در 424ق ابوسهل حمدوی به جای تاش فراش حکومت ری یافت (ابن اثیر، 9 / 428- 429). در همین سال تاش فراش قزوین را از دست شهریوش، پسر گوهر آیین گرفت (بیهقی، 461) و چندی بعد در 425ق به فرمان سلطان، همراه با ابوسهل حمدوی به جنگ علاءالدوله رفت که دوباره بر اصفهان مستولی شده بود. تاش فراش در این پیکار علاءالدوله را در هم شکست، اما اصفهان دستخوش غارت شد و خزانه و کتابخانه‌های علاءالدوله و ابوعلی سینا به تاراج رفت و بخشی از آن به غزنه منتقل گردید. گویا علاءالدوله باز هم سر برآورد و جنگی دیگر در میانه درگرفت که باز به پیروزی تاش فراش انجامید (همو، 606، 654-655؛ حسینی، 35).
آخرین پیکار تاش فراش، با ترکمانان رخ داد. در آغاز نبرد وی روی به پیروزی داشت، اما سرانجام شکست خورد و کشته شد. تاریخ این جنگ را به اختلاف، سالهای 427 تا 429ق دانسته‌اند (نک‍ : ابن اثیر، 9 / 379-380؛ کسروی، 195)، اما از یک گزارش بیهقی برمی‌آید که این جنگ و قتل تاش فراش در پایان سال 428 یا آغاز 429ق رخ داده است (ص 706).

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛ احمد، نظام‌الدین، طبقات اکبری، کلکته، 1927م؛ بیهقی، ابوالفضل، تاریخ، به کوشش علی‌اکبر فیاض، مشهد، 1350ش؛ حسینی، علی، زبدة التواریخ، به کوشش محمد نورالدین، بیروت، 1405ق / 1985م؛ کسروی، احمد، شهریاران گمنام، تهران، 1357ش؛ گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1347ش؛ نفیسی، سعید، در پیرامون تاریخ بیهقی، تهران، 1352ش؛ نیز: 

Bosworth, C.E., The Ghaznavids, Beirut, 1973.
محسن احمدی