حارث بن شریک

حَارِثِ بْنِ شَریک، حارث بن شریک بن عمرو بن قیس ابن شراحبیل شیبانی، ملقب به حَوْفَزان، شاعر اواخر عصر جاهلی. وی از بزرگان بنی‌شیبان بن بکر بن وائل بود. پدرش شریک نزد منذر (فرمانروای حیره) مکانتی والا داشت (ابن‌درید، 358). کنیۀ او را ابوحمار گفته‌اند (نک‍‌ : جاحظ، 114، 117). حارث را جنگاوری بی‌مانند وصف کرده‌اند که لشکری عظیم افزون‌بر 000‘1 تن را فرماندهی می‌کرد (ابن‌حبیب، 250؛ جاحظ، 115؛ زرکلی، 155).
به‌گزارش منابع حارث در چند جنگ شرکت کرد، ازجمله در نبرد جدود و ذوقار (جوالیقی، 169؛ ابن‌عبدربه، 2 / 406-407). در نبرد جدود حارث به بنی‌سعد حمله می‌کند و از میان آنان دختری به‌نام زرقاء را به اسارت می‌گیرد که به‌یکدیگر دل می‌بندند. بااین‌همه، آن دختر توسط قیس بن عاصم مِنْقری از اسارت رهایی می‌یابد و به قبیله‌اش باز گردانده می‌شود.
ظاهراً در جریان درگیری با قیس بوده است که حارث با نیزه زخمی می‌شود و سبب لقب او حوفزان نیز همین امر است (ابن‌عبدربه، 2 / 406؛ جاحظ، 116، 118- 119؛ ابوعبیده، 2 / 499؛ خطیب، 3 / 1541؛ جوالیقی، 170؛ نیز نک‍ : ابن‌درید، همانجا؛ زمخشری، الفائق ... ، 3 / 424). برخی از منابع پرتاب‌کنندۀ نیزه را بسطام بن قیس شیبانی دانسته‌اند (مثـلاً نک‍ : همانجا) که صحیح به‌نظر نمی‌رسد (جوالیقی، همانجا؛ ابن‌خلکان، 5 / 254). روایتی نیز در دست است که براساس آن حارث در نبرد ذوبیض و هنگام حمله به بنی‌یربوع توسط حنظلة بن عمرو بن بشر بن مَرثد (عُدُس) اسیر می‌شود (نک‍ : جاحظ، 118- 119؛ یاقوت، 1 / 143، 144، 3 / 418).
هامرز فرمانده لشکر ایران در جنگ ذوقار به‌دست حارث کشته شد (ابن‌عبدالمنعم، 262). حارث اسبی داشته که ابن‌اعرابی (ص 156) نام آن را الکامل یاد کرده است و منابع دیگر الربذ خوانده‌اند (جوالیقی، همانجا). در ابیاتی حارث، عمرو بن معدی کرب، شاعر بلند آوازۀ جاهلی را به‌سبب آزادی اسیری، ستایش کرده است (نک‍ : زمخشری، ربیع ... ، 659).

مآخذ

ابن‌اعرابی، محمد، اسماء خیل العرب و فرسانها، به کوشش محمد عبدالقادر احمد، قاهره، 1404ق / 1984م؛ ابن‌حبیب، محمد، المحبر، حیدرآباد دکن، 1361ق / 1942م؛ ابن‌خلکان، وفیات؛ ابن‌درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بغداد، 1378ق / 1958م؛ ابن‌عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، 1402ق / 1982م؛ ابن‌عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1984م؛ ابوعبیده، معمر، النقائض (شرح نقائض جریر و الفرزدق)، به کوشش محمدابراهیم حور و ولید محمود خالص، 1414ق / 1994م؛ جاحظ، عمرو، البرصان و العرجان، به کوشش محمد مرسی خولی، بیروت، 1407ق / 1987م؛ جوالیقی، موهوب، شرح ادب الکاتب، قاهره، 1350ق؛ خطیب تبریزی، یحیى، شرح اختیارات المفضل، به کوشش فخرالدین قباوه، بیروت، 1407ق / 1987م؛ زرکلی، اعلام؛ زمخشری، محمود، ربیع‌الابرار و نصوص الاخبار، به کوشش سلیم نعیمی، بغداد، احیاء‌التراث الاسلامی؛ همو، الفائق فی غریب الحدیث، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم و علی محمد بجاوی، بیروت، دارالفکر؛ یاقوت، بلدان.

مرضیه قلی‌تبار