تهمان

تَهْمان (و گاه: طَهْمان) بن عمرِو کلابی، شاعر صعلوک و گمنام عصر اموی. قصیده‌ای که شاعر برای خلیفه ولیدبن عبدالملک (حک‍ 86-96ق/ 705-715م) سروده، مؤید آن است که وی در نیمۀ دوم سدۀ 1‌ق می‌زیسته است (ابن عساکر، 25/ 174؛ ابن بدران، 7/ 103؛ EI2 EI1;؛ صادر، 85). به گفتۀ برخی از منابع وی در زمان خلافت عبدالملک درگذشته است (نک‍ : ابن حجر، 4/ 642).
اطلاع ما از زندگی او به چند روایت پراکنده و متناقض که به ماجراجوییها و راهزنیهای وی اشاره دارد، منحصر است. بنابر یک روایت، وی در یکی از جنگها توسط رهبر خوارج حَروریه ــ نجدة بن عمرو حنفی ــ به اسارت درآمد و به عنوان راهنما (= الدلیل) به کار گرفته شد، اما شب‌هنگام شتری را ربوده، گریخت؛ چون دستگیر شد، خوارج حروریه به اتهام سرقت دست راست او را قطع کردند. این خود بهانه‌ای‌ شد که چون به خدمت خلیفه عبدالملک بن مروان راه یافت، در یکی از مشهورترین قصاید خود که در مدح او سروده بود، به سبب دست بریدۀ خود بنالد و از خلیفه درخواست فدیه کند (ابن‌عساکر، ابن حجر، همانجاها؛ EI1). از روایتی دیگر چنین برمی‌آید که دست او قطع نشده بود و او قصیده را برای رهایی از قصاص سرود و با وساطت زنی کهن‌سال، خلیفه او را بخشید (نک‍ : ابن عساکر، 25/ 175؛ ابن بدران، همانجا).
در روایت دیگری آمده است که وی در حال مستی در میکده‌ای دست به سرقت می‌زند و به همین سبب نزد خلیفه ولید (و نه عبدالملک) می‌برندش و در آنجا برای رهایی از قصاص، قصیده‌ای می‌سراید (EI1). گفته‌اند که وی دست بریده‌اش را پیوسته پنهان می‌داشت و نیز گویند او، مردی ربیعی را که پوشش از دست شاعر برگرفته بود، به قتل رسانید و خود به یمامه گریخت؛ در آنجا روزها پنهان می‌شد و شبها راهزنی می‌کرد تا دیۀ قتل را گرد آورَد (نک‍ : صادر، 84-89؛ EI1). روایت دیگری از اختلاف تهمان با مردی از قبیلۀ غنی به سبب زنی نیز در دست است (نک‍ : همانجا).
سکری (د 275ق) اخبار و شعر او را (15 قصیده) در دیوانی با عنوان اشعار ( اخبار) اللصوص (یا لصوص العرب) گرد آورده است. رایت خاورشناس انگلیسی، براساس مأخذ یاد شده، سروده‌های تهمان را در اثر خود در 1859م ارائه کرد. اشعار تهمان توسط ریشر با عنوان «قصائد تهمان بن عمرو کلابی» به زبان آلمانی ترجمه شد. دیوان شعر او همچنین به کوشش محمدجبار معیبد در بغداد (1968م) منتشر شده است.

مآخذ

ابن بدران، عبدالقادر، تهذیب تاریخ ابن عساکر، دمشق، 1351ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة، به کوشش علی‌محمد بجاوی، بیروت، 1412ق/ 1992م؛ ابن عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، 1995م؛ صادر، کارین و دیگران، اعلام الجبابرة، به کوشش محمدمهدی جواهری، بیروت، 1996م؛ نیز:

EI1; EI2.
بابک فرزانه