تکریتی

تَکْریتی، شهرت دو برادر از مسیحیان یعقوبی تکریت که در سدۀ 5 ق/ 11م در میّافارقین به پزشکی می‌پرداختند:

1. ابوسعد فضل بن جریر

یا حریر/ حریز (شیخو، مخطوطات...، 76، «مقالة...»، 242). دربارۀ وی تنها می‌دانیم که پزشکی زبردست و ماهر و در خدمت نصرالدوله (یا نصیرالدوله) ابونصر احمد بن مروان (حک‍ 401-453ق/ 1011-1061م)، حاکم مروانی میافارقین بود (ابن ابی اصیبعه، 1/ 243). گراف (II/ 262-263) و شیخو (همانجا)، به استناد المصباح المرشدِ برادرش یحیى، از پرداختن فضل به مسائل کلام مسیحی سخن گفته‌اند. وی پیش از برادرش یحیى درگذشت.

آثـار

1. کتاب القَرابین، کتابی در چگونگی آیین قربانی در مذاهب مسیحی. این کتاب را برادرش، یحیى در فصل 50 المصباح المرشد خود تلخیص کرده است (همانجا). این اثر احتمالاً همان کتاب الذبائح است که شیخو در جای دیگر (مخطوطات، همانجا) از آن یاد کرده است. 2. اسماء الامراض و اشتقاقاتها، که فضل آن را برای دوست پزشکش، یوحنا بن عبدالمسیح به رشتۀ تحریر درآورد (ابن ابی اصیبعه، همانجا). 3. تصحیح الکهنوت. به گفتۀ گراف (همانجا)، برادرش یحیى از این کتاب در فصل 31 از المصباح المرشد که به همین موضوع اختصاص دارد، و نیز در فصل 51 همان کتاب، استفاده کرده است.

2. ابونصر یحیی بن جریر تکریتی

پزشک و منجم (زنده در 472ق/ 1072م). وی در زمرۀ شاگردان یحیی بن عدی بغدادی (ه‍ م) و یحیی بن زرعه (ه‍ م) بود (ابن ابی اصیبعه، همانجا؛ زوتر، I/ 103؛ شیخو، «مقالة»، 241). یحیى احتمالاً از نزدیکان ابن جهیر، وزیر مروانیان (ابونصر و پسرش نظام‌الدین) بوده است (ابن خلکان، 5/ 127)، زیرا رسالة فی منافع الریاضة و جهة استعمالها را به نام ابونصر تألیف کرده است (ابن ابی اصیبعه، همانجا).

آثـار

1. رسالة فی منافع الریاضة و جهة استعمالها (همانجا). 2. زیج التواریخ (شیخو، مخطوطات، همانجا). 3. کتاب الفائق (همانجا)؛ ابونصر از این دو کتاب در المصباح المرشد یاد کرده است (همانجا). 4. کتاب فی الباه و منافع الجماع و مضاره (ابن ابی اصیبعه، همانجا). 5. المختار من کتب الاختیارات الفلکیة فی علم النجوم ( الاختیارات فی علم النجوم). از این کتاب نسخه‌ای در کتابخانۀ موزۀ بریتانیا (شم‍ 5709) موجود است (شیخو، همانجا؛ GAL, S, I/ 863). 6. المصباح المرشد الی الفلاح و النجاح الهادی من التیه الی سبیل النجاة، در 54 فصل. یحیى در این کتاب بسیاری از اعتقادات مسیحیان دربارۀ توحید، تثلیث، حیات مسیح، اسرار شریعت او و نیز رسوم مسیحیان روزگارش را آورده است. نسخه‌ای از این کتاب با عنوان تشیید قواعد الشریعة المسیحیة و القوانین السلمیة کما تقتضیه الملة الیعقوبیة در 40 فصل در کتابخانۀ واتیکان وجود دارد. نسخه‌های دیگری از این کتاب در دیاربکر و سعرد و کتابخانۀ موزۀ بریتانیا موجود است (شیخو، همانجا). کتابی از ابن جریر با عنوان علم الفقه و اعتقاد ائمة النصاری که نسخه‌ای از آن در رم وجود دارد، ظاهراً همان المصباح المرشد است (همانجا). پوکوک بخشی از فصل 30 این کتاب دربارۀ قیامت را در 1655م، در آکسفرد به چاپ رسانید (همو، «مقالة»، 241-242). فصل سی و یکم نیز به کوشش کورتن در 1885م با عنوان فی الکهنوت در لندن به چاپ رسیده است (سرکیس، 640؛ نیز نک‍ : شیخو، همانجا).
کتابی با عنوان قوانین بیعیة نیز به او نسبت داده‌اند (همانجا). ظاهراً همۀ آثار این دو برادر بجز المصباح المرشد و المختار من کتب الاختیارات از میان رفته است.

مآخذ

ابن ابی اصیبعـه، احمـد، عیون الانبـاء، به کوشش آوگـوست مولر، قاهره، 1299ق/ 1882م؛ ابن خلکان، وفیات؛ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346ق/ 1928م؛ شیخو، لویس، المخطوطات العربیة لکتبة النصرانیة، بیروت، 1924م؛ همو، «مقالة فی صلب السید المسیح»، المشرق، بیروت، 1913م، س 16؛ نیز:

GAL,S; Graf, G., Geschichte der christlichen arabischen Literature, Vatican, 1947; Suter, H., Beiträge zur Geschichte der Mathematik und Astronomie im Islam, ed. F. Sezgin, Frankfurt, 1986.
فریبا پات