تسلیم، تخلص...

تَسْلیم، تخلص چند شاعر پارسی زبان که در سده‌های 11 و 13ق / 17 و 19م، در ایران و هند می‌زیستند: 

1. تسلیم خراسانی (سدۀ 11 ق)

 شاه رضا، متخلص به تسلیم. اوحدی وی را با ظاهری قلندرانه در 1083ق/ 1672م، در کشمیر دیده است (ص 235). وی به سلسلۀ بکتاشیه منسوب بود و اصلح او را اصفهانی دانسته (ص 138)، ولی راشدی متذکر این اشتباه شده است (نک‍ ‍: گلچین معانی، 1/ 220). تسلیم از مریدان حسین ‌سبـزواری ‌بود و در بقعـۀ وی ‌در کشمیر مدفـون‌ گردید (آقا بزرگ، 9/ 171).

2. تسلیم شیرازی

3 تن شاعر شیرازی تسلیم تخلص کرده‌اند که دو تن آنها در خور توجه‌اند: 

الف ـ محمدطاهر، متخلص به تسلیم (سدۀ 11ق)

از او اطلاعات چندانی در دست نیست، جز اینکه در شیراز می‌زیسته، و به صحافی اشتغال داشته است. از وی تنها 3 بیت نقل شده است (نک‍ ‍: نصرآبادی، 1/ 552؛ رکن‌زادۀ آدمیت، 2/ 31؛ علی حسن خان، 85). 

ب ـ محمدهاشم، متخلص به تسلیم (د 1109ق/ 1697م)

که اهل شیراز بوده، و در عهد اورنگ زیب عالمگیر (1027- 1118ق) به هندوستان مهاجرت کرده است. وی گاهی هاشم نیز تخلص می‌کرد (گلچین معانی، 1/ 221). سبک سخن او با طرز جلال اسیر شهرستانی (د 1069ق) و ناصرعلی سرهندی (د 1108ق) نزدیک است (خلیل، 34). دیوانی از وی در دست است (گلچین معانی، همانجا) که علی ابراهیم خلیل (همانجا) آن را دیوانی مختصر می‌داند. 
سومین شاعر تسلیم تخلصِ شیراز، میرزا محمدعلی است (سدۀ 14ق) که با داور شیرازی نویسنده مرآت الفصاحه معاصر بوده است. از این شاعر اطلاعات چندانی در دست نیست (نک‍ : داور، 119-120). 

3. تسلیم اصفهانی

میرزا صادق اصفهانی، متخلص به تسلیم (سدۀ 13 ق)، مردی صاحب ذوق و اهل طریقت و مرید غلام علی‌شاه جلالی هندی (هدایت، 414). او چندی به سیاحت آفاق پرداخت و دیوانی بالغ بر 5 هزار بیت از خود به یادگار گذاشت (همانجا؛ نیز نک‍ : آقا بزرگ، 9/ 170). وی با هدایت (همانجا) معاصر بود، اما ملاقاتی میان آنان اتفاق نیفتاد. 
در همین دوره، شاعر دیگری با تخلص تسلیم زندگی می‌کرد که رسالۀ صبح صادق از او ست (نک‍ ‍: اعتمادالسلطنه، 225؛ نیز آقابزرگ، 9/ 170، 15/ 6). خیام‌پور (1/ 186) این شاعر را با تسلیم اصفهانی (میرزا صادق) یکی می‌داند. 
شاعر دیگری به نام میرزا زین‌العابدین متخلص به تسلیم به عنوان شاعری اصفهانی معرفی شده است که اطلاعات چندانی از او در دست نیست (نک‍ : نصرآبادی، 1/ 130، صبا، 154؛ علی حسن خان، 86). نیز شاعران دیگری با تخلص تسلیم یاد شده‌اند که چندان در خور اعتنا نیستند (خیام‌پور، 1/ 186-187). 

مآخذ

آقا بزرگ، الذریعة؛ اصلح، محمد، تذکرۀ شعرای کشمیر، به کوشش حسام الدین راشدی، کراچی، 1346ش؛ اعتمادالسلطنه، محمد حسن، المآثر و الآثار، تهران، 1313ق؛ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‍ 5324؛ خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، 1981م، خیام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تهران، 1368ش؛ داور، محمد مفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز، 1371ش؛ رکن زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران، 1338ش؛ صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن زادۀ آدمیت، تهران، 1343ش؛ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، 1369ش؛ علی حسن خان، صبح گلشن، بهوپال، 1295ق؛ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، 1378ش؛ هدایت، رضا قلی، ریاض العارفین، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران، 1334ش. 

عبدالله مسعودی