ابن مبارک، ابوعثمان

اِبْنِ مُبارَك، ابوعثمان سَعدان (د 220ق / 835م)، نحوی، اديب و راوی ادب. پدرش، مبارك، از اسيران طخارستان بود (ابن نديم، 77)، اما او خود گويا در بغداد زاده شد (خطيب، 9 / 203). تقريباً همۀ مآخذ به نابينا بودن وی اشاره كرده‌اند، اما دربارۀ اينكه وی از آغاز تولد نابينا بوده است يا نه اطلاعی در دست نيست. ابن مبارك، غلام عَاتِكة، كنيزِ مهدیِ عباسی، همسر مُعَلّی بن ايوب بن طَريف بود (ابن نديم، همانجا).
ابن انباری، وی را از راويان ادب عربی دانسته (خطيب، همانجا) و خوانساری (4 / 31) او را در اين باب، در شمار متقدمان نهاده است. وی در نحو پيرو مكتب كوفه بود (ابن نديم، همانجا؛ ياقوت، 11 / 189). با اين حال آثار ابوعُبَيده مَعمَر بن مُثنّی (د 207ق)، نحوی پيرو مكتب بصره، را نيز از خود وی روايت كرده است (ابن نديم، خطيب، همانجاها). ابن مبارك با جاحظ نيز هم‌روزگار بود و جاحظ (1 / 155) اشعاری به روايت وی نقل كرده است. وی ديوان شعر فرزدق را نيز روايت كرد (سزگين، 2(3) / 76)؛ گفت‌وگويی از او با اصمعی (جاحظ، 7 / 202) و نيز گزارشی دربارۀ حضور وی در حلقۀ درس ابن جريح در دست است (ابوالفجر، 6 / 91) و علی بن بشر مروزی سه بيت از اشعار ابن مبارك را كه خود براي او فرستاده، نقل كرده است (ابن عبدربه، 2 / 321). از ديگر كسانی كه از وی روايت كرده‌اند، محمد بن حسن بن دينار هاشمی است (خطيب، همانجا). حافظۀ نيرومند وی را نيز مانند حافظۀ بسياری از ديگر راويان ادب ستوده‌اند (ابن عبدربه، 2 / 230). دو گزارش دربارۀ سفرهای او در دست است كه يكی از آن دو مربوط به سفر وی به شام است (همو، 3 / 183، 6 / 13). تنها ياقوت (11 / 190) به سال درگذشت ابن مبارك اشاره كرده است، اما دربارۀ چگونگی درگذشت او و محل آن سخنی نگفته است.

آثار

 6 اثر به شرح زير به وی منسوب است كه هيچ كدام اكنون در دست نيست:
1. الارضين و المياه و الجبال و البحار (ابن نديم، 77). همو قسمتی از این كتاب را به خط ابن الكوفی ديده است؛ 2. الامثال؛ 3. خلق الانسان؛ 4. المناهل؛ 5. النقائِض، كه ابن مبارك اين كتاب را از ابوعبيده روايت كرده است؛ 6. الوحوش (ابن نديم، همانجا؛ صفدی، 5 / 190؛ سزگين، 2(3) / 76).

مآخذ

 ابن انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، به كوشش ابراهيم سامرايی، بغداد، 1959م؛ ابن عبدربه، احمدبن محمد، العقد الفريد، به كوشش احمد امين و ديگران، بيروت، 1402ق / 1982م؛ ابن نديم، الفهرست؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، 1285ق؛ جاحظ، عمروبن بحر، الحيوان، به كوشش عبدالسلام محمد بن هارون، بيروت، 1388ق / 1969م؛ خطيب بغدادی، احمدبن علی، تاريخ بغداد، قاهره، 1349م؛ خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، 1382ق / 1962م؛ سزگين، فؤاد، تاريخ التراث العربی، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، رياض، 1403ق / 1983م؛ صفدی، خليل بن ایبک، نكت الهميان فی نكت العميان، به كوشش احمد زكی بك، قاهره، 1329ق / 1911م؛ ياقوت، ادبا.

مهیار علوی مقدم