ابن فصیح، ابوطالب

اِبْنِ فَصيح، ابوطالب فخرالدين احمد بن علی بن احمد همدانی كوفی (680-26 شعبان 755ق / 1281-15 سپتامبر 1354م)، فقيه حنفی، شاعر و اديب. به سبب اقامت و تدريس در شهرهای بغداد و دمشق او را بغدادی و دمشقی نيز خوانده‌اند (ابن رافع، الوفيات، 2 / 172؛ حسينی، 4 / 165). وی در كوفه ديده به جهان گشود و در همانجا به آموختن فقه و ادبيات پرداخت (حسينی، همانجا؛ ابن رافع، تاريخ، 34) و قرائت هفتگانه را نزد ابن صبّاغ و علی بن سعد ديوانی آموخت (ابن جزری، 1 / 84؛ ابن رافع، همانجا). در بغداد از ابن عبدالحق، ابن دواليبی و ابن صباغ حديث شنيد و اسماعيل بن طبّال و ديگران به او اجازۀ روايت دادند (همان، 123-124؛ ابن حجر، 1 / 241؛ ابن تغری بردی، المنهل، 1 / 373). وی در عراق مدتی در آرامگاه ابوحنيفه به تدريس اشتغال داشت (تميمی، 1 / 396-397؛ ابن رافع، همان، 34-35)، سپس به دمشق رفت. در آنجا مورد تفقد و اكرام طنبغا امير شام قرار گرفت و به افتاء و مناظره، و تدريس در مدارس قَصّاعين و ريحانيه پرداخت (حسينی، همانجا؛ ابن حجر، 1 / 240) و در 750ق / 1349م به حج رفت (همانجا). از شاگردان ابن فصيح می‌توان ابن وهبان و ابن اَدَمی را نام برد (ابن قطلوبغا، 39؛ ابن قاضی شهبه، 3 / 495). وی شعر نيز می‌سرود و بسياری از موضوعات و كتب فقهی را به نظم درآورد. پاره‌هايی از اشعار وی به صورت پراكنده در منابع (ابن حجر، 1 / 241؛ ابن تغری بردی، همان، 1 / 373-374؛ همو، النجوم، 10 / 298) آمده است. مرگ ابن فصيح در دمشق اتفاق افتاد (ابن رافع، الوفيات، 2 / 172-173؛ ابن قطلوبغا، 13).
برخی از آثار وی به شرح زير به صورت خطی در كتابخانه‌ها موجود است: 1. حل الرموز، قصيده‌ای است لاميه در قرائات سبع نظير قصيدۀ شاطبيه كه در آن به نام قُرّاء تصريح شده است (نك‍ : ابن جزری، همانجا)، نسخه‌ای از آن در كتابخانۀ لاله‌لی تركيه موجود است (نك‍ : GAL,S,II / 211)؛2. مستحسن الطرائق فی نظم كنز الدقائق، چنانكه از نامش پيداست، همان كتاب كنز الدقائق نَسَفی است در فقه كه ابن فصيح آن را به نظم درآورده، اين منظومه توسط نورالدين علی بن غانم مقدسی با نام اوضح رمز علی نظم الكنز شرح شده است ( آلوارت، شم‍ 4587، 4586؛ ويدا، شم‍ 904؛ ازهريه، 2 / 269؛ زركلی، 1 / 175، 5 / 12)؛ 3. نظم منار الانوار، همان منار الانوار نسفی است در اصول فقه كه در 903 بيت به نظم درآمده و نسخه‌ای از آن در مكتبة العربيۀ دمشق موجود است (نك‍ : زركلی، 1 / 175). در مورد ديگر آثار وی (نك‍ : ابن رافع، تاريخ، 35؛ ابن تغری بردی، النجوم، 10 / 297- 298؛ ابن قطلوبغا، 13؛ تميمی، 1 / 398).

مآخذ

 ابن تغری بردی، يوسف، المنهل الصافی، به كوشش احمد يوسف نجاتی، قاهره، 1375ق / 1956م؛ همو، النجوم؛ ابن جزری، محمدبن محمد، غاية النهاية، به كوشش برگشترسر، قاهره، 1351ق / 1932م؛ ابن حجر، احمدبن علی، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن، 1392ق / 1972م؛ ابن رافع، محمد، تاريخ علماء بغداد، به كوشش عباس العزاوی، بغداد، 1357ق / 1938م؛ همو، الوفيات، به كوشش صالح مهدی عباسی، بيروت، 1402ق / 1982م؛ ابن قاضی شهبه، ابوبكربن احمد، التاريخ، به كوشش عدنان درويش، دمشق، 1977م؛ ابن قطلوبغا، قاسم، تاج التراجم، بغداد، 1962م ازهريه، فهرست؛ تميمی، تقی‌الدين بن عبدالقادر، الطبقات السّنية، به كوشش عبدالفتاح محمد حلو، رياض، 1403ق / 1983م؛ حسينی، محمدبن علی، ذيول العبر، به كوشش محمد سعيد زغلول، بيروت، 1405ق / 1985م؛ زركلی، اعلام؛ نيز:

Ahlwardt; GAL, S; Vajda, G., Catalogue des manuscrits arabes à la Bibliothèque nationale, Paris, 1978.

ابوالفضل بیرجندی