ابن غلبون، ابوالطیب

اِبْن غَلْبون، ابوالطيب عبدالمنعم بن عبدالله بن غلبون بن مبارك (12 رجب 309-7 جمادی‌الاول 389ق / 16 نوامبر 920-26 آوريل 999م)، مقری و محدث شافعی مصری. وی در حلب زاده شد، در مصر سكنی گزيد و همانجا درگذشت (ابن خلكان، 5 / 277؛ ابن جزری، غاية، 1 / 470). ابن غلبون در قرائت از استادانی مانند ابراهيم ابن عبدالرزاق، محمد بن جعفر فريابی و ابن خالويه بهره برد (ذهبی، تاريخ، 184؛ ابن جزری، همان، 1 / 470-471) و از عبيدالله بن حسين انطاكی، عدی بن احمد بن عبدالباقی اذنی و احمد بن محمد بن عمارۀ دمشقی حديث شنيد (ذهبی، همانجا). ابن سوار به خطا محمد بن سنان شيزری معروف به ابن سرج (ه‍ م) را از مشايخ او شمرده است (نك‍ : ابن جزری، همان، 1 / 471).
ابن غلبون بعدها خود در اين دو رشته به تدريس پرداخت. برخی از شاگردان وی در قرائت عبارت بودند از: فرزندش ابوالحسن طاهر، مكی بن ابی طالب قيسی، ابوعمر طلمنكی، احمد بن نفيس و مقدسی جغرافی‌دان مشهور (ذهبی، ابن جزری، همانجاها؛ مقدسی، 202). در حديث نيز كسانی همچون عبيدالله بن احمد بن سخت رقّی، احمد بن ابراهيم بن كامل صوری، محمد بن جعفر ميماسی و حسن بن اسماعيل ضراب از وی بهره برده‌اند (ذهبی، همانجا).
وی هم از نظر وسعت آگاهی و دقتِ علمی، و هم از نظر خصوصيات اخلاقی مورد تمجيد پيشينيان قرار گرفته (ابن خلكان، همانجا، به نقل از ثعالبی؛ ذهبی، همان، 185، به نقل از ابوعمرودانی) و وزير وقت ابوجعفر ابن فضل نيز بسيار او را احترام می‌داشته است (ذهبی، معرفة، 1 / 286).
ابن غلبون در خصوص مسايل مربوط به قرائت نظراتی ابراز داشته كه شاگردش مكی بن ابی طالب برخی از آنها را در كتاب الكشف بازگو كرده است (از جمله نك‍ : 1 / 58، 97، 117، جم‍ ‌).
او علاوه بر قرائت و حديث در ادب و شعر نيز دستی داشته است، به طوری كه برخی چون ثعالبی ادب وی را ستوده‌اند (ابن خلكان، همانجا) و در منابع ابياتی را از او نقل كرده‌اند (نك‍ : همانجا؛ ابن جزری، غاية، 1 / 471).
مهم ترين اثر او كه تاكنون نسخه‌ای از آن يافت نشده الارشاد در قرائات هفتگانه است كه از اولين آثار مهم در اين زمينه شمرده می‌شود و از همان زمانِ تأليف مورد عنايت مقريانی چون مهدوی و پس از آن مورد استفادۀ كسانی چون ابن بليمه قرار گرفته و ابن جزری آن را يكی از مأخذ خود در گردآوری النشر قرار داده است (نك‍ : النشر، 1 / 79-80).
اثر ديگری از او با عنوان الاستكمال لبيان مذاهب القراء السبعة فی التفخيم و الامالة، به صورت خطی در كتابخانه‌های جامع كبير صنعا (صنعا، 1 / 22)، چستربيتی ( آربری، شم‍ 4764) و موزۀ بريتانيا (ريو، شم‍ 1235(2)) نگهداری می‌شود. همچنين رساله‌ای خطی در خصوص استعاذه در گوتا موجود است (پرچ، شم‍ 8(1)) كه بروكلمان آن را به ابن غلبون نسبت داده است(GAL, S, I / 330)، ولی چون اطلاعات كافی دربارۀ مؤلف در نسخۀ مزبور ذكر نشده، سزگين انتساب اين اثر را به ابن غلبون مورد ترديد قرار داده است (GAS, I / 15؛ برای ديگر آثار منسوب، نك‍ : حاجی خليفه، 1 / 644-645، 2 / 1737- 1738).

مآخذ

ابن جزری، محمدبن محمد، غاية النهاية، به كوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1352ق / 1933م؛ همو، النشر فی القراءات العشر، به كوشش علی محمد ضباع، قاهره، كتابخانۀ مصطفی محمد؛ ابن خلكان، وفيات؛ حاجی خليفه، كشف؛ ذهبی، محمد، تاريخ الاسلام، حوادث 381-400ق، به كوشش عمر عبدالسلام تدمری، بيروت، 1409ق / 1988م؛ همو، معرفة القراء الكبار، به كوشش محمد سيد جادالحق، قاهره، 1387ق / 1967م، صنعا، خطی؛ مقدسی، محمدبن احمد، احسن التقاسيم، به كوشش دخويه، ليدن، 1906م؛ مكی بن ابی طالب قيسی، الكشف عن وجوه القراءات السبع، به كوشش محيی‌الدين رمضان، بيروت، 1401ق / 1981م؛ نيز:

Arberry; GAL, S; GAS; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894; Pertsch.

محمدصادق شریعت