ابن عماد خراسانی

اِبْنِ عِمادِ خُراسانی، علاءالدين محمد بن عمادالدين (د 800ق / 1398م)، از شاعران پارسی گوی سدۀ 8ق / 14م. از اشارات كوتاه تذكره‌نويسان چنين برمی‌آيد كه اصل ابن عماد از خراسان و زادگاه او نيز آنجا بوده، ولی در شيراز اقامت داشته و اكثر اوقات خود را در اين شهر گذرانده است (دولتشاه، 237؛ اوحدی، 111؛ صبا، 18). معلوم نيست كه وی به كدام يك از مناطق خراسان تعلق داشته و در چه زمانی آن ناحيه را ترك كرده و به شيراز مهاجرت كرده است، ولی طول اقامت وی در شيراز موجب شده است كه برخی او را شيرازی بپندارند (احمد‌علی خان، 142؛ رحمعلی خان، 36).
ابن عماد در بيشتر فنون سخن مهارت داشته (اوحدی، همانجا) و اشعار او مورد توجه سخندانان بوده است، چنانكه دولتشاه سمرقندی (همانجا) شيوايی كلام او را در غزل و قصيده ستوده است. ابن عماد اشعاری در مدح رسول اكرم (ص) و امامان (ع) سروده است كه نشان از تشيع او دارد. اشعار او دارای مضامين عرفانی است و در غزليات خود «ابن عماد» تخلص می‌كرده است.

آثـار

1. روضة المحبين يا ده‌نامه. اين كتاب مانند «ده‌نامه»های ديگری كه از عهد مغول به بعد رايج شد، منظومه‌ای است عاشقانه در بيان حالات عشق و نامه‌هايی كه ميان عاشق و معشوق مبادله شده است. اين اثر در 794ق / 1392م و در 760 بيت به شكل مثنوی سروده شده و از زمان تأليف در ميان اهل ادب از اشتهار ويژه‌ای برخوردار بوده است. دولتشاه، از شهرت اين كتاب در زمان خود سخن می‌گويد (همانجا) و كثرت نسخه‌های خطی آن در كتابخانه‌های جهان اين گفته را تأييد می‌كند. روضةالمحبين در 1314ش، به كوشش سعيد نفيسی در تهران چاپ شده است. 2. ديوان اشعار، تنها نسخۀ خطی و شناخته شدۀ اين مجموعه، در مصر (دارالكتب، 1 / 148) موجود است.
علاوه بر دو اثر ياد شده، كتاب ديگری به نام تجويد منظوم به ابن عماد نسبت داده‌اند كه در 809ق / 1406م، سروده شده است (منزوی، 1 / 79، 4 / 2705)، اما با توجه به اينكه ابن عماد در 800ق، درگذشته است، انتساب اين اثر به وی قابل ترديد است.

مآخذ

احمدعلی خان سنديلوی، مخزن الغرائب، لاهور، 1968م؛ اوحدی، تقی‌الدين، عرفات العاشقين، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملك، شم‍ 5324؛ دارالكتب، خطی فارسی؛ دولتشاه سمرقندی، تذكرة الشعراء، تهران، 1338ش؛ رحمعلی خان، ايمان، منتخب اللطايف، تهران، 1349ش؛ صبا، محمد مظفر، روز روشن، تهران، 1343ش؛ منزوی، احمد، فهرست نسخه‌هاي خطی فارسی، تهران، 1348، 1351ش.

علی بته‌کن