جبول، روستا

جَبّول، روستایی تاریخی در شمال سوریه. این روستا که در عهد باستان گَبّوله خوانده می‌شد (کندی، 91)، در 35 کیلومتری حلب، در 10 کیلومتری شهر کویرس شرقی، در مصب ‌رودخانۀ ذهب و در کنار دریاچۀ نمکِ جبول جای دارد ( المعجم ...، 2/ 634؛ زکار، 272). قسمت اعظم آب این دریاچه از رودخانۀ ذهب تأمین می‌شود. در زمان پرآبی دریاچه، پرندگان بسیاری در کنار آن تجمع می‌کنند ( المعجم، 2/ 634-635). کشاورزی در روستای جبول رونق فراوان دارد. گندم، جو، انگور و انار از محصولات کشاورزی آنجا ست. دامداری نیز در آنجا رایج است. همچنین استحصال نمک، از دیگر درآمدهای اقتصادی این روستا ست (همانجا). 
دیرینگی زیست انسان در جبول به مهاجرت آرامیها در اواخر هزارۀ 2ق‌م‌ باز می‌گردد (نک‍ : سادر، 146-148؛ حتی، 164-165). تاریخ جبول با تاریخ منطقۀ حلب پیوستگی دارد. این روستا به سبب داشتن نمک فراوان درگذشته از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار بوده، و این امر سبب شده است تا جبول برخلاف بسیاری از شهرهای باستانی منطقۀ حلب، به حیات خود ادامه دهد (غزی، 1/ 507). 
هر چند که نام جبول در منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین اسلامی نیامده، اما در سدۀ 7ق/ 13م یاقوت آن را روستایی در کنار دریاچۀ (نمکزار) حلب ذکر کرده است که دو رود بطنان و ذهب به آن فرو می‌ریختند. در آن روزگار از این روستا نمک فراوانی استخراج، و به دیگر نقاط شام و بعضی از نقاط جزیره صادر می‌شد. یاقوت درآمد حاصل از فروش نمک در جبول را سالانه120 هزار درهم آورده است (2/ 29-30).
جبول در سدۀ 7ق/ 13م از اعمال حلب به شمار می‌رفته، و تحت سیطرۀ ایوبیان حلب بوده است (ابن‌ واصل، 3/ 269-270). به گزارش برخی از منابع، قبایل ساکن در جبول در نیمۀ دوم سدۀ 13ق/ 19م، در روزگار سلطۀ عثمانیان بر منطقه، از آنان نافرمانی می‌کردند (نک‍ : جبور، 460، 463-465). غزی در اوایل سدۀ 14ق/ 20م به گروهی از شاذلیها که در جبول زندگی می‌کردند، اشاره کرده است. به گزارش او در آنجا شخصی بوده است که متن تورات را پس از گم شدن آن، بر بنـی‌ اسرائیل قرائت کرد و هر ساله گروهی از یهودیان در آنجا اجتماع می‌کرده‌اند (1/ 508). 

مآخذ

ابن واصل، محمد، مفرج الکروب، به کوشش جمال الدین شیال، قاهره، 1953م؛ جبور، جبرائیل سلیمان، البدو و البادیة، به کوشش سهیل جبرائیل جبور، بیروت، 1988م؛ زکار، سهیل، حاشیه بر بغیة الطلب ابن‌ندیم، دمشق، 1408ق/ 1988م؛ غزی، کامل، نهر الذهب، حلب، 1412ق/ 1991م؛ المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، به کوشش مصطفى طلاس، دمشق، 1992م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز: 

Hitti, Ph. K., History of Syria, London, 1957; Kennedy, H., «The Towns of Bilad al - Sham and the Arab Conquest», Proceedings of the Symposium on Bilād al - Shām During the Byzantine Period, ed. M. A. Bakhit and M. Asfour, Amman, 1986, vol. II; Sader, H. S., Les États araméens de Syrie¸ Beirut, 1987. 
پرویز امین