جاوید، تخلص

جاوید، تخلص چند شاعر ایرانی در سده‌های مختلف تاریخ ادبیات ایران (از اواخر سدۀ 10ق/ 16م تا زمان معاصر): 

1. جاوید مازندرانی

ملاعلی مازندرانی، از شعرای سدۀ 11ق (عبدالغنی، 35). وی نسب خود را به بلال حبشی ــ (از یاران پیامبر(ص) ــ می‌رساند و به همین سبب نیز به حبش شهرت یافت (همانجا؛ ایمان، 141). تاریخ تولد وی نامعلوم است و دوران زندگی‌اش هم‌زمان با حاکمیت سلطان حسین میرزا والی هرات بوده است (همانجا).
ملاعلی مازندرانی شخصی فاضل، سنجیده گفتار و شهرۀ زمان خویش بود (همانجا). وی در اوایل جوانی در مشهد به تحصیل پرداخت و پس از آن تا آخر عمر در یکی از نواحی مازندران به شغل قضا اشتغال داشت (مدرس، 2/ 11). او نخست دانش و سپس جاوید تخلص می‌کرد (همانجا؛ هدایت، 305). از وی دو ساقی‌نامه و قطعه‌ای در مرثیۀ علی‌اصغر(ع) در 5 برگ باقی مانده است (فاضل، 3/ 788).
جاوید در 1070ق در اصفهان وفات یافت و در مزار بابا رکن‌الدین، در بقعۀ محمدعلی بیک به خاک سپرده شد (نصرآبادی، 572-573).

2. جاوید قزوینی

معروف به درویش جاوید، از شاعران صوفی مشرب اواخر سدۀ 10 و اوایل سدۀ 11ق و از اهالی قزوین (فخرالزمانی، 919) یا از مردم خارقان (خرقان) قزوین (گلچین معانی، 1/ 269). وی از جوانی به شاعری روی آورد و به جمع صوفیان پیوست (فخرالزمانی، همانجا). برخی او را تناسخی دانسته‌اند (گلچین معانی، همانجا، به نقل از خیرالبیان). 
 وی بسیار سفر کرده و جهان دیده بود (همانجا). در 1017ق به سیستان سفر کرد و از آنجا رهسپار هندوستان شد (همانجا). نویسندۀ تذکرۀ میخانه در 1018ق در هندوستان با او ملاقات کرده، و از سفر وی به مکه و سیاحت بسیاری از شهرهای آن روزگار خبر داده است (فخرالزمانی، همانجا)؛ همچنین از معرفی شاعر توسط میرزا غیاث بیگ، اعتمادالدوله به جهانگیر پادشاه (سل‍ 1014-1037ق/ 1605-1627م) و حمایت مالی و معنوی این پادشاه از وی در هندوستان سخن می‌گوید و از صوفی منشی و طبع روان وی حکایت می‌کند و گزارش می‌دهد که تا 30 سالگی قریب به 15 هزار بیت مثنوی به شیوۀ مثنوی معنوی سروده است (همانجا). از دیگر آثار جاوید و همچنین از زمان درگذشت و مدفن وی اطلاعی در دست نیست.
از شاعران دیگری چون جاوید اصفهانی (معاصر)، جاوید کازرونی (معاصر)، جاوید دهخوارقانی، جاوید شیرازی (د 1284ق) و جـاوید قمی ــ که نـام آنها در فـرهنگ سخنوران (خیام‌پور، 207) آمده است ــ نیز باید نام برد.

مآخذ

ایمان، رحم علیخان، منتخب اللطایف، به کوشش محمدرضا جلالی نائینی و امیرحسن عابدی، تهران، 1349ش؛ خیام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تبریز، 1340ش؛ عبدالغنی، محمد، تذکرةالشعرا، به کوشش محمد مقتدى شروانی، علیگره، 1916م؛ فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ دانشکدۀ الٰهیات مشهد، مشهد، 1361ش؛ فخرالزمانی، عبدالنبی، تذکرۀ میخانه، به کوشش احمد گلچین معانی، تهران، 1340ش؛ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، 1369ش؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، 1328ش؛ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش احمد مدقق یزدی، یزد، 1378ش؛ هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، 1352ش.

تهمینه بهمنش