جامع

جامِع، تخلص چند شاعر: 

1. جامع کشمیری

محمد مقصود، از شاعران پارسی‌گوی شبه‌قاره در سدۀ 12ق/ 18م. وی مردی دانشمند، جامع علوم معقول و منقول و از سخنوران عهد محمدشاه (سل‍ 1221ق/ 1806م) بود که در کشمیر می‌زیست (خلیل، 46؛ اخلاص، 58؛ خوشگو، 3/ 263-264). او از شاگردان و مریدان رشید میرزا عبدالغنی بیگ قبول، شاعر عارف مشرب و توانای پارسی‌گوی و رهبر فرقۀ قبولیه به‌شمار می‌آید (احمدعلی، 609؛ صدیق حسن، 394؛ اخلاص، همانجا؛ نیز نک‍ : اصلح، 313؛ ظفر، 60-61).
از جامع کشمیری دیوانی با اشعار ساده و روان بر جای مانده است (خوشگو، همانجا). 

2. جامع شیرازی

نام دو تن شاعر شیرازی که «جامع» تخلص کرده‌اند و هر دو میرزا محمد نام داشته‌اند: 

الف ـ میرزامحمد

از شاعران سدۀ 12ق، و از سادات بلندمرتبۀ بنی مختار که مدتها در اصفهان می‌زیست و با حزین دوستی و رفت و آمد داشت. جامع از خوش‌نویسان چیره‌دست و از استادان حساب سیاق آن روزگار به‌شمار می‌آمد (نک‍ : حزین، 227؛ آقابزرگ، 9/ (3)998). وی حدود 30 سالگی در مشهد درگذشت (همانجاها). آقابزرگ اعلام می‌کند که دیوان وی را به چشم دیده است (همانجا).

ب ـ میرزامحمد

از شاعران و کاتبان سدۀ 13ق/ 19م، که پدرش در شیراز به نعلبندی اشتغال داشت. شاعر در جوانی از کار پدر کناره گرفت و به تحصیل علوم مشغول شد. وی در اواسط عمر به کرمان مهاجرت کرد و آنجا سکنا گزید و در دفتر انشای حکام آن دیار مشغول تحریر شد (داور، 126-127؛ دیوان‌بیگی، 1/ 365). جامع بسیار خوش‌خلق و فقیرمنش، و در شمار مداحان اهل بیت پیامبر(ص) بود (هولاکو قاجار، 37). او در 1262 یا 1263ق درگذشت و در کرمان مدفون شد. از این شاعر ابیاتی چند در تذکره‌ها باقی مانده است (داور، دیوان بیگی، همانجاها). 
به جز این شاعران، 4 تن شاعر دیگر نیز تخلص جامع داشته‌اند که چندان درخور اعتنا نیستند: جامع بُرنابادی، جامع شیرازی، جامع اصفهانی، و خواجه ضیاءالله جامع (نک‍ : خیام‌پور، 1/ 203-204). همچنین یک تن شاعر شیرازی دیگر به نام میرزا محمدعلی و ملقب به میرزا جانی از سدۀ 11ق در فرهنگ سخنوران با عنوان جامع شیرازی معرفی شده (نک‍ : همو، 1/ 203) که با تخلص عزتی شیرازی نام‌بردارتر است (همو، 2/ 631).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، 1371ش؛ اخلاص، کشن چند، همیشه بهار، کراچی، 1973م؛ اصلح، محمد، تذکرۀ شعرای کشمیر، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، 1346ش؛ حزین، محمدعلی، تذکرةالمعاصرین، به کوشش معصومه سالک، تهران، 1375ش؛ خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش؛ خوشگو، بندر ابن داس، سفینۀ خوشگو، پتنه، 1378ق؛ خیام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تهران، 1372ش؛ داور، محمد مفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز، 1371ش؛ دیوان بیگی، احمد، حدیقةالشعرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364ش؛ صدیق حسن خان، محمدحسن، شمع انجمن، به کوشش محمد عبدالمجید، بهوپال، 1293ق؛ ظفر، محمد، «عبدالغنی‌بیگ قبول»، هلال، کراچی، 1342ش/ 1963م، س 42، شم‍ 42؛ هولاکو قاجار، احمد، مصطبۀ خراب، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1344ش.

ناهید دادبه