ابن علان، محمدعلی

اِبْنِ عَلّان، محمدعلی بن محمد علان بكری صدّيقی (20 صفر 996-21 ذيحجۀ 1057ق / 10 ژانويۀ 1588-7 ژانويۀ 1648م)، عالم جامع الاطراف شافعی. نسب وی به ابوبكر برمی‌گردد. از‌اين‌رو بكری صديقی خوانده شده است (محبی، 4 / 187) وی در مكه تولد يافت و در خردسالی نزد عموی خود، احمد بن ابراهيم بكری كه از مشايخ صوفيۀ آن زمان به شمار می‌رفت، به آموختن علوم مختلف پرداخت و قرآن را حفظ كرد. از ديگر مشايخ او می‌توان عبدالملك عصامی، عبيدالله خجندی و حسن بورينی را نام برد. معاصران او به واسطۀ وسعت معلومات و كثرت تأليفات، وی را سيوطی زمان خوانده و كراماتی نيز به او نسبت داده‌اند. ابن علان شعر نيز سروده است (همو، 4 / 185- 188). او در مكه بدرود حيات گفت و كنار قبر ابن حجر هيتمی در معلاة به خاك سپرده شد.
ابن علان افزون بر 60 اثر در فقه و حديث و تفسير و تاريخ و نحو به رشتۀ تحرير درآورد (همو، 4 / 186)، امّا از بررسی برخی تأليفات وی چون دليل الفالحين و الفتوحات الربانية چنين برمی‌آيد كه نوشته‌های او چندان جنبۀ تحقيقی نداشته است. آثار چاپ شدۀ وی عبارتند از: 1. اتحاف الفاضل بالفعل المبنی لغير الفاعل. اين كتاب در قاهره توسط كتابخانۀ قدسی و در دمشق در 1348ق به چاپ رسيده است؛ 2. دليل الفالحين لطرق رياض الصالحين كه شرحی است بر رياض الصالحين نووی و در 1928م در مصر و در 1405ق / 1985م در بيروت منتشر شده است؛ 3. شرح قصيدة ابی مدين كه در 1305ق در قاهره همراه شرح قصيدۀ ابن بنت ميلق از احمد بن ابراهيم بن علان به چاپ رسيده است (نك‍ :GAL, II / 50؛ قس: آلوارت، شم‍ 7700، كه آن را به احمد بن ابراهيم نسبت داده است؛ 4. الفتوحات الربانية علی الاذكار النواوية كه شرحی است بر اذكار نووی. اين كتاب در قاهره در 1358ق / 1939م چاپ شده است (برای برخی از آثار خطی وی، نك‍ : ظاهريه، صنعا، آربری، آلوارت، GAL, S, GAL، جم‍‌ ). محبی (4 / 186-188)، فهرستی از آثار او به دست داده است.

مآخذ

ابن علان، محمدبن محمد، دليل الفالحين، بيروت، 1405ق / 1985م؛ همو، الفتوحات الربانية، بيروت، 1398ق / 1978م؛ صنعا، خطی؛ ظاهريه، خطی؛ محبی، محمدامين، خلاصةالاثر، قاهره، 1284ق؛ نيز:

Ahlwardt; Arberry; GAL; GAL,S.

مهدی سلماسی