ابن عبدالملک

اِبْنِ عَبْدُالْمَلِک، ابوعبدالله محمدبن محمد أوسی (634-703ق / 1237-1304م)، مورخ، قاضی، شاعر و ادیب معاصر مَرینیان مراکش. وی نزد استادانی چون ابوالقاسم بَلَوی، علی بن محمد بن فَخّار رُعَیْنی و ابومحمد حسن بن علی بن قَطّان حدیث آموخت. قرائات سبع را از ابوزکریا ابن ابی عتیق فراگرفت و از ابن زبیر (ه‍ م) صاحب صلة الصلة و نیز محمدبن یوسف بن عمران مزرغی روایت کرد (ابن فرحون، 2 / 325؛ مقری، 2 / 601-602؛ ابن قاضی، 1 / 222؛ گنون، 1 / 216). از شاگردان او ابوجعفربن صفوان را می‌توان نام برد (مراکشی، 3 / 240).
ابن عبدالملک در جوانی آهنگ رفتن به اندلس کرد و به الجزیرة الخضراء در جنوب اندلس وارد شد، اما بیش از سه روز در آن دیار نماند و به مراکش بازگشت و منصب قضا را به عهده گرفت. پس از چندی به سبب بدرفتاری با مردم از کار برکنار شد (نباهی، 130-132؛ فروخ، 6 / 346). وی شعر نیز می‌سرود و یک قطعه و یک قصیده از اشعار او (ح 22 بیت) را نباهی آورده است. قصیدۀ وی که در آن جناس و لزوم مالایلزم فراوان است، بر تسلط و احاطۀ او در لغت دلالت دارد. ابن عبدالملک در 69 سالگی در تلمسان درگذشت (ابن فرحون، همانجا). پسرش ابوعبدالله محمدبن محمد (د 743ق) نیز از علما و مشاهیر عصر خود به شمار می‌رفته است (نک‍ : ابن خطیب، 2 / 527-528) و برخی از جمله بستانی (3 / 345) بین شرح حال این دو خلط کرده‌اند.

آثـار

الذَّیل و التکملة لِکِتابَی الموصول و الصلة. این اثر ذیلی است بر دو کتاب الموصول فی تاریخ علماء الاندلس، تألیف ابن فرضی (ه‍ م) و کتاب الصلة تألیف ابن بشکوال (ه‍ م) که در آن به شرح حال بزرگان و مشاهیر اندلس از آغاز فتح اسلامی تا اواخر سدۀ هفتم هجری پرداخته است. کتاب مذکور یکی از مآخذ عمدۀ ابن خطیب (نک‍ : 1 / 173، 174، جم‍‌ )، مقری (2 / 196، 601، جم‍‌ ) و دیگران بوده است. جزء اول آن در دو مجلد در 1969م به کوشش محمد بن شریفه در بیروت چاپ شده و جزء 4 از قسمت دوم و جزءهای 5 و 6 آن در 1965و 1973م به کوشش احسان عباس در بیروت به چاپ رسیده است.

مآخذ

ابن خطیب، محمدبن عبدالله، الاحاطة، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، 1393-1394ق؛ ابن فرحون، ابراهیم بن علی، الدیباج المذهب، به کوشش محمد الاحمدی ابوالنور، قاهره، 1351ق؛ ابن قاضی، مکناسی، احمد، جذوةالاقتباس، رباط، 1973م؛ بستانی ف؛ فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، 1983م؛ گنون، عبدالله، النبوغ المغربی فی الادب العربی، بیروت، 1395ق / 1975م؛ مراکشی، عباس بن ابراهیم، الاعلام بمن حل مراکش، فاس، 1355ق / 1937م؛ مقری، احمد بن محمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388ق / 1968م؛ نباهی مالقی، عبدالله بن حسن، تاریخ قضاة الاندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، 1948م.

عنایت‌الله فاتحی‌نژاد