ابن عبدالدائم

اِبْنِ عَبْدُالدائِم، ابوالعباس احمد بن عبدالدائم بن نعمة بن احمد مقدسی فندقی (575-668ق / 1179-1270م)، ملقب به زین‌الدین، محدث و فقیه حنبلی و ناسخ. وی در شام در منطقۀ فندق الشیوخِ نابلس متولد شد و برای استماع حدیث و فراگیری فقه از بزرگان سفرهای متعددی کرد. از جمله در دمشق از یحیی بن محمود ثقفی و ابومحمد عبدالرحمن خِرَقی، در بغداد از مشایخی همچون ابوالفرج ابن جوزی و ابوالفرج عبدالمنعم بن عبدالوهاب بن کلیب و در مصر از ابوالقاسم هبةالله بن علی بوصیری حدیث شنید (یونینی، 2 / 436؛ ابن رافع، منتخب، 29-30). وی همچنین از ابوالفضل طوسی معروف به خطیب موصل، ابوالفتح ابن شاتیل و نصرالله قزّاز اجازۀ روایت دریافت کرد (ابن شاکر، 1 / 81) و از ابن صدقۀ حرانی صحیح مسلم را شنیده و از موفق‌الدین فقه آموخت (یونینی، 2 / 437؛ ذهبی، 3 / 318). جمع کثیری از سرزمینهای مختلف برای استماع حدیث به سوی او شتافتند و کسان بسیاری از او حدیث فرا گرفته و روایت کرده‌اند که از آن میان ابن فرح اشبیلی، قطب‌الدین یونینی، ابن تیمیه، نجم‌الدین ابن صصری، تقی‌الدین ابن دقیق العید و شرف‌الدین دمیاطی قابل ذکرند (یونینی، 2 / 436؛ همو، وفیات، 1 / 220، 387، 410، 431؛ صفدی، 7 / 35، 286؛ برای اطلاع از نام دیگر راویان او (نک‍ : ابن رافع، وفیات، جم‍؛ صفدی، همانجا).
ابن عبدالدائم بسیار تند می‌نوشت و دارای خطی نیکو بود و رساله‌های پراکنده و کتابهای بزرگ بسیار از جمله تاریخ دمشق ابن عساکر را به خط خود نوشت (ذهبی، یونینی، همانجاها؛ صفدی، 100). گفته شده که او با یک نظر به صفحه آن را می‌نوشت، از این رو در نوشته‌هایش اغلاط زیادی به چشم می‌خورد و فاقد دقت لازم بود (صفدی، همانجا). در اواخر عمر پس از 50 سال استنساخ کتب و 60 سال آموختن حدیث، ناتوان و نابینا گشت و در دمشق وفات یافت و در سفح قاسیون دفن شد (ابن شاکر، 1 / 81، 82؛ یونینی، همانجا).

آثار

به گفتۀ ابن رجب (2 / 279) وی مشیخه‌ای برای خود استخراج کرده و نیز تاریخی برای خود گرد آورده بود. نسخه‌ای از مشیحۀ او در دست است (سید، فهرس، 2(2) / 142). از وی کتابی به نام فاکهة المجالس و فکاهة المجالس نیز برجای مانده که گلچینی از تاریخ دمشق ابن عساکر است. مؤلف در این گزینش بیشتر جنبۀ ادبی را در نظر داشته است. نسخه‌ای از این اثر به خط مؤلف در آکسفورد و دو نسخۀ دیگر در کتابخانۀ لاله‌لی ترکیه و خزانۀ المجمع العلمی دمشق موجود است (منجد، 104؛ سید، خطی، 1 / 504؛ مجلة معهد، 1(1) / 95).

مآخذ

ابن رافع سلامی، محمد، منتخب المختار، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، 1357ق / 1938م؛ همو، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس و بشار عواد معروف، بیروت، 1402ق / 1982م؛ ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش محمدحامد الفقی، قاهره، 1372ق / 1953م؛ ابن شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1971م؛ ذهبی، محمدبن احمد، العبر، به کوشش سعید بن بسیونی زعلول، بیروت، 1985م؛ سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، 1954م؛ همو، خطی؛ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1389ق / 1969م؛ مجلة معهد المخطوطات العربیة، مصر، 1375ق / 1955م؛ منجد، صلاح‌الدین، معجم‌المورخین الدمشقیین، بیروت، 1398ق / 1978م؛ یونینی، موسی بن محمد، ذیل مرآةالزمان، حیدرآباد دکن، 1375ق / 1955م.

سیمین محقق