جودی موروری

جودیِ موروری، ابن عثمان مغربی (د 198ق / 814 م)، ادیب و نحوشناس اندلسی. آگاهی ما از زندگی وی بسیار اندک است. ظاهراً نخستین کسی که از جودی یاد کرده، زبیدی (د 379ق / 989م) است و دیگر منابع گفته‌های او را نقل کرده‌اند. جودی از موالی آل یزید بن طلحۀ عَنْبسی است. خاندانش از طلیطلۀ انـدلس برخاستند و در مـورور از شهرهای اندلس (نک‍ : مونس، 590-591)، سکنا گزیدند و جودی در همان‌جا زاده شد (زبیدی، 256؛ قفطی، 306؛ یاقوت، 7 / 213؛ ابن ابار، 1 / 249).
جودی در جوانی برای کسب دانش به مشرق‌زمین سفر کرد و در عراق به حلقۀ درس کسایی (د 189ق / 805 م) و فراء (د 207ق / 822 م) پیوست (همانجاها) و با کسانی چون ابوجعفر رؤاسی (د 187ق / 803 م) ملاقات کرد. سیوطی از دیدار او با ریاشی (177-257ق / 793-871 م) سخن می‌گوید (1 / 490).
وی پس از بازگشت به اندلس در قرطبه اقامت گزید (زبیدی، قفطی، یاقوت، همانجاها) و در مسجد آن شهر به آموزش نحو و دیگر فنون زبان عربی پرداخت (قفطی، همانجا). تا آن زمان اندلسیان نحو و زبان عربی را تنها از طریق قرائت متون می‌آموختند و کتاب و آموزش مستقلی در این باره در اندلس وجود نداشت (نک‍ : ضیف، 288؛ گنثالث پالنثیا، 185)، از این‌رو، جودی خیلی زود به عنوان نخستین مربی نحو در اندلس شناخته شد و حلقۀ درس وی مورد استقبال دانش‌پژوهان قرار گرفت و حتى امویان اندلس فرزندانشان را برای آموزش نزد او فرستادند (ابن ابار، سیوطی، همانجاها). از جمله شاگردان او ابوحرشان عبدالله بن نافع است (ابن ابار، همانجا). جودی مدتی نیز متولی امر قضا در البیره بود (سیوطی، همانجا).
حضور جودی در حلقۀ درس کسایی و فراء سبب گرایش وی به مکتب نحوی کوفه گردید که در انتقال میراث مکتب کوفه به اندلس تأثیر بسزایی داشت (نک‍ : مکرم، 123). او را نخستین کسی خوانده‌اند که کتاب کسایی را به اندلس برد (زبیدی، ابن ابار، همانجاها). رواج کتاب کسایی به عنوان کتابی آموزشی در اندلس پیش از الکتاب سیبویه (نک‍ : مکرم، همانجا؛ رافعی، 3 / 332) می‌تواند نشان از شدت تأثیرپذیری مکتب نحوی اندلس از جودی، و به تبع آن از مکتب کوفه باشد (نک‍ : ضیف، 289). جودی را صاحب اثری در علم نحو نیز دانسته‌اند (زبیدی، قفطی، همانجاها)، که بی‌گمان از نخستین تألیفات دربارۀ نحو در اندلس بوده است. از این اثر در برخی از منابع با عنوان منبِّه الحجارة یاد شده است (ابن ابار، همانجا؛ یمانی، 77). سیوطی سال مرگ جودی را سال تألیف این اثر می‌داند (همانجا).

مآخذ

ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره / بغداد، 1375ق / 1955م؛ رافعی، مصطفى صادق، تاریخ آداب العرب، قاهره، 1373ق / 1953م؛ زبیدی، محمد، طبقات النحویین و اللغویین، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1984م؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384ق / 1965م؛ ضیف، شوقی، المدارس النحویة، قاهره، دارالمعارف؛ قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1406ق / 1986م؛ گنثالث پالنثیا، آنخل، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمۀ حسین مونس، قاهره، 1955م؛ مکرم، عبدالعال سالم، المدرسة النحویة فی مصر و الشام، کویت، 1400ق / 1980م؛ مونس، حسین، فجر الاندلس، قاهره، 1379ق / 1959م؛ یاقوت، ادبا؛ یمانی، عبدالباقی، اشارة التعیین، به کوشش عبدالمجید دیاب، ریاض، 1406ق / 1986م.

مریم صادقی