جعفر بن علبۀ حارثی

جَعْفَرِ بْنِ عُلْبۀ حارِثی، جعفـر بـن علبـة (یـا عُلَیّـة، نک‍ : صفدی، 11 / 112) بن ربیعه، شاعر صعلوک عصر اموی و عباسی. کنیۀ جعفر ابوعارِم است و نسب او به کعب بن حارث (قبیله‌ای از یمن) می‌رسد؛ جد پدرش، عبد یغوث بن صلاءة ــ که از شاعران عصر جاهلی است ــ در جنگ کُلاب به دست بنو تمیم اسیر شد و به قتل رسید (نک‍ : ابن حزم، 417؛ ابن ماکولا، 6 / 254، 255؛ ابوالفرج، 13 / 45، 16 / 328). پدر جعفر، علبه نیز شعر می‌سرود (صفدی، همانجا).
جعفربن علبه در نجران اقامت داشت. وی در 149ق / 762م هم‌زمان با خلافت خلیفۀ عباسی، ابوجعفر عبدالله منصور (136-158ق)، و در پی درگیری با بنو عُقیل ــ که سبب و ماجرای آن بـه اختـلاف روایت شده است ــ در محلـی بـه نـام سَحْبَل (نک‍ : یاقوت، 3 / 48) و کشتن مردی از آنان به نام خشینه، زندانی و به حکم والی مکه، سریّ بن عبدالله هاشمی قصاص و کشته شد (نک‍ : ابوالفرج، 13 / 45، 46، 49 بب‍ ؛ عباسی، 1 / 121-125؛ خطیب، 1 / 28-29). پدرش علبه او را رثا گفته است (ابوالفرج، 13 / 54).
جعفر بن علبه شعر بسیار کم سروده است. در سروده‌هایش از دلاوریها، بردباریها و حملات خود به بنو عقیل یاد کرده (مثلاً نک‍ : همو، 13 / 47-49؛ بغدادی، 10 / 307) و از افتخاراتی که به دست آورده، سخن گفته است. غزلیات او را به برخی سروده‌های عنترة بن شداد، شاعر جاهلی مانند کرده‌اند که در آنها عشق و شمشیر وصف شده است (ایوبی، 98). وی با اَقرَع قُشَیری، شاعر بنو عقیل نقائضی داشته است (مرزبانی، 380). به برخی از اشعار جعفر به صورت پراکنده در منابع مختلف، مانند الحماسۀ ابوتمام (ص 46، 57، 119؛ نیـز نک‍ : همو، الوحشیـات، 23) و الحمـاسـة البصریة (بصری، 1 / 150، 2 / 555) می‌توان دست یافت (نک‍ : GAS, II / 451). ابوالفرج اصفهانی ضمن آوردن یک گزارش نسبتاً مفصل از او بیش از 50 بیت از اشعارش را نقل می‌کند (نک‍ : 13 / 45-57).

مآخذ

ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، 1403ق / 1983م؛ ابن ماکولا، علی، الاکمال، به کوشش عبدالرحمان بن یحیى معلمی یمانی، حیدرآباد دکن، 1386ق / 1967م؛ ابوتمام، حبیب، الحماسة، به کوشش هادی حسن حمودی، بیروت، 1415ق / 1995م؛ همو، الوحشیات، به کوشش عبدالعزیز میمنی راجکوتی، قاهره، دارالمعارف؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ ایوبی، یاسین، معجم الشعراء، بیروت، 1987م؛ بصری، علی، الحماسة البصریة، به کوشش عادل جمال سلیمان، قاهره، 1408ق / 1987م؛ بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1403ق / 1982م؛ خطیب تبریزی، یحیى، شرح دیوان الحماسۀ ابوتمام، بیروت، عالم الکتب؛ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش شکری فیصل، ویسبادن، 1401ق / 1981م؛ عباسی، عبدالرحیم، معاهد التنصیص، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، 1367ق / 1947م؛ مرزبانی، محمد، معجم الشعراء، به کوشش ف. کرنکو، قاهره، 1354ق؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

GAS.

بابک فرزانه