جساس بن مره

جَسّاسِ بْنِ مُرّه، شاعر جاهلی، از قبیلۀ بکر، شاخۀ شیبان، و یکی از قهرمانان جنگهای طولانی بسوس که 40 سال شعله‌ور بود (دربارۀ این جنگ، نک‍ : ه‍ د، بسوس، نیز تغلب، بنی).
برای آنکه اشعار منسوب به جساس قابل فهم گردد، ناچار باید به رشتۀ اصلی حکایت، اشارتی کرد: بسوسْ خالۀ جساس و مالک ماده اشتری به نام سراب بود. این ناقه را کُلَیب (رئیس ربیعه از تغلب)، به این بهانه که به چراگاه خاص او داخل شده است، بکشت. جساس نیز به دفاع از خالۀ خود، کلیب را کشت و آتش جنگ را برافروخت و جنگ زمانی پایان یافت که جساس نیز خود به قتل رسید. این «ایام» یا ماجراهای افسانه‌ای بی‌شمار که ظاهراً در سرزمینهای نجد حجاز و تهامه رخ داده است، البته از دیدگاه تاریخ، قابل اعتماد نیستند؛ اشعار مربوط به آنها را نیز نمی‌توان سراسر باور داشت، زیرا بسیاری از آنها (اگر نگوییم همۀ آنها) در قرنهای 1 و 2 ق در تکمیل یا توضیح حوادث تخیلی ساخته شده‌اند. مجموعۀ اشعار منسوب به جساس را لویس شیخو در شعراء النصرانیة (1 / 246 -251) گرد آورده است.

قطعۀ نخست (8 بیت) در باب آن است که چرا کلیب، ناقۀ بسوس را به تیر زده است. قطعۀ دوم (12 بیت) زمانی سروده شده که جساس، کلیب را کشته و نزد پدر خود رفته است. چون پدر، او را به سبب این جنایت سرزنش کرد، وی در این ابیات پاسخ داد که اینک آتش جنگ افروخته شده است و همه باید آماده گردند؛ اقدام او نیز به جا بوده است، زیرا تغلبیان، ستم بسیار به ایشان روا داشته‌اند. قطعۀ سوم که تنها دو بیتش باقی مانده، پاسخی‌ است به شعر سرزنش آمیز پدر. در بیت دوم اشاره می‌کند که اگر قبیلۀ دشمن این همه ستم نکرده بود، این حادثه رخ نمی‌داد. قطعۀ چهارم که از نظر زمان، پیش از اشعار پیشین قرار می‌گیـرد، رجزی است در 7 مصراع کـه در آن، بـه کلیب ــ که‌باید سراب را از ورود به‌چراگاه خاص‌خود بـازمی‌داشت ــ پاسخ می‌دهد. قطعۀ پنجم، رجزی در 3 مصراع، و در پاسخ کلیب که شاعر را ناتوان خوانده بود، سروده شده است. قطعات 6 (4 بیت)، 7 (5 بیت) و 8 (9 بیت) همه نوعـی پاسخ‌اند به مُهَلْهِل ــ برادر کلیب ــ که شاعری مشهور بود و در سوگ برادر و ذکر دلاوریهای او اشعار بسیاری سروده بود.
این اشعار چنان در چارچوب «اخبار» مربوط به «ایام العرب» جا می‌گیرند که جز در آن فضا، معنی روشنی القاء نمی‌کنند و ناچار خارج از آن فضا نیز از هر گونه برد هنری تهی‌اند.

مأخذ

شیخو، لویس، شعراء النصرانیة، بیروت، 1967م.

آذرتاش آذرنوش