ابن سیحان

اِبْنِ سَيْحان، يا ابن ارطاة، عبدالرحمن، شاعر خمريه سرای سدۀ 1 ق/ 7 م، معاصر معاويه و پسرش يزيد. آگاهی ما از زندگی او بسيار اندك و منحصر به رواياتی است كه ابوالفرج در اغانی (1/ 58، 79- 88) آورده است. نسب وی به قَيس بن عَيلان بن مُضَر بن نزار می‌رسد (همو، 1/ 79؛ ابن حزم، 259-260). گويند اطلاعات وی از ايام و شعر عرب بسيار گسترده بود. ابن سيحان با وليد بن عثمان بن عفان و نيز با حكام و اشراف اموی از جمله وليد بن عُتبه و عبدالرحمن بن حَكَم و وليد بن عُقبه روزگار را به عيش و نوش و مدح دوستان و وصف شراب می‌گذرانده است. وی از طايفه‌ای هم‌پيمان بنی‌اميه بود و اين مودّت و ارتباط در زمان معاويه نيز پابرجا ماند، تا بدانجا كه اين ارتباط محكم، معاويه را بر آن داشت تا به وليد بن عُتبة بن ابی سفيان، والی مدينه دستور دهد تا 80 ضربه حدّی را كه به خاطر مستی ابن سيحان بر وی جاری كرده بود، در مسجد و در حضور مردم شهر باطل اعلام دارد و علاوه بر آن 000‘2 درهم همراه با عطايای ديگر به او ببخشد (همو، 1/ 80- 78). ابوالفرج به استناد بعضی روايات اين ماجرا را در زمان حكومت وليد بن عُتبة و بنابر روايات ديگری در زمان حكومت مروان بن حكم ذكر می‌كند (1/ 82-84). همانگونه كه از سيره و اشعار او پيداست، با آنكه ظاهراً اسلام آورده بود، به شعاير دينی هرگز وقعی نمی‌نهاد و از ميگساری علنی و تشويق به آن با عباراتی كفرآميز در اشعار خود ابايی نداشت. شايد بتوان گفت كه ميان شعر او و خمريات ابونواس از جهت عنايت خاص به باده و ترغيب مردم به آن تشابهاتی وجود داشته باشد (جبّور، 1/ 71؛ فرّوخ، 1/ 412). ابن سيحان در اين زمينه‌گوی سبقت را از ديگران ربوده است، تا بدانجا كه برخی، بشار را در غزلياتِ مبالغه‌آميز و ركيك خود پيرو ابن سيحان دانسته‌اند (ابوحديد، 36(3)/ 432، 433). وی با حُطَيْئه (د 59 ق/ 679 م) شاعر بزرگ صدر اسلام معاصر بوده و به گفتۀ ابوالفرج در ملاقات آن دو در مجلسِ استفتای ابن عباس، ابن سَيحان وی را تكريم و تجليل بسيار كرده است (1/ 58). با اينكه از اشعار وی اندكی برجای مانده، ليكن عينی (د 855 ق/ 1451 م) در شرح شواهد كبری (4/ 597)، ضمن ذكر نام جمع كثيری از شعرا كه دواوين آنان مورد احتجاج و استفادۀ لغويون و نحويون قرار گرفته، از ديوان عبدالرحمن ابن سيحان نيز نام می‌برد. به هر صورت از اشعار وی تنها 76 بيت در دست است كه در اغانی ابوالفرج آمده است. شايد بقای اين ابيات به سبب آن بوده است كه برخی (مثلاً ابن عايشه، نک‍ : ابوالفرج، 1/ 79) آنها را به آواز برخوانده‌اند. از جملۀ اين اشعار، سه بيت در مدح جميلة السُلميّة (ح 125 ق/ 743 م) آوازه‌خوان و موسيقی‌دان مشهور عرب است (همو، 7/ 124، 125؛ زركلی، 2/ 139). 

مآخذ

ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بيروت، 1403 ق/ 1983 م؛ ابوحديد، محمد مزيد، «الموضوع فی الادب العربی»، مجلة مجمع اللغة العربية بدمشق، س 36، شم‍ ‍3، محرم 1381/ ژوئيۀ 1961؛ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، اغانی، بيروت، 1390 ق/ 1970 م؛ جبّور، جبرائيل، عمر ابن ابی ربیعة، بيروت، 1981 م؛ زركلی، اعلام؛ محمود بن احمد، شرح الشواهد الكبری، در حاشيۀ خزانة الادب بغدادی، بولاق، 1299 ق/ 1882 م؛ فروخ، عمر، تاريخ الادب العربی، بيروت، 1984 م. 

سيمين محقق