ابن سویدی

اِبْنِ سُوَيْدی، ابواسحاق عزالدين ابراهيم بن محمد بن طرخان انصاری (600-690 ق/ 1204-1291 م)، طبيب و شاعر دمشقی. وی در دمشق متولد شد و همانجا پرورش يافت، پدرش كه در منطقۀ سويدای حوران تجارت می‌كرد و شايد به همين جهت به ابن سويدی مشهور شده، با پدر ابن ابی اصيبعه دوستی داشت. گفته‌اند وی از تبار سعد بن معاذ صحابی رسول اكرم و بزرگ قبيلۀ اوس بود. ابن سويدی تحصيلات مقدماتی را همراه ابن ابی اصيبعه نزد شيخ ابوبكر صقلی آغاز كرد (ابن‌ابی‌اصيبعه، 2/ 266). از ابن‌مُلاعب، احمد بن عبدالله سلمی، علی بن عبدالوهاب، حسين بن ابراهيم، ابن سلمه و ابن عساكر حديث شنيد، ولی تنها از علی بن عبدالوهاب، روايت كرده است (صفدی، 6/ 123). او در 619 ق مقامات را نزد تقی خزعل نحوی و ادبيات را نزد علی بن معطی خواند و طب را از مهذّب دخوار فراگرفت و در آن مهارت يافت، تا آنجا كه به تصنيف در آن علم پرداخت و شيخ الاطباء شام ناميده شد (ابن شاكر، 1/ 48). به علوم عقلی توجه داشت و با خطی زيبا كتابهای فراوانی از جمله قانون ابن سينا و نيز منافع الاعضاء جالينوس با شرح ابن ابی صادق را كه از پدر ابن ابی اصيبعه به عاريت گرفته بود، استنساخ كرد (ابن شاكر، همانجا؛ ابن ابی اصيبعه، 2/ 266-267). وی همچنين در ادب دستی قوی داشت و به گفتۀ ابن ابی اصيبعه كه شعر او را ستوده، در فن جناس و طباق ماهر بود (2/ 266). ابن‌سويدی در بيمارستان نوری و بيمارستانی در باب البريد به طبابت مشغول بود و نيز در مدرسۀ دخواريه درس می‌داد (ابن ابی اصيبعه، همانجا). او با اكابر علما چون مهذب عبدالرحيم بن علی دخوار معاشرت داشت (ابن تغری بردی، النجوم، 8/ 690) و برزالی و ابن خباز و گروهی ديگر از وی روايت كرده‌اند (همو، المنهل، 1/ 126). ابن كثير (13/ 325) او را به آسان‌گيری در دين و سستی عقيده متهم می‌كند. 

آثار چاپی

تذكره يا التذكرة الهادية و الذخيرة الكافية يا التذكرة المفيدة و الذخيرة الحميدة يا التذكرة المفردة، حاوی شرح انواع بيماريها و داروها در 3 جلد كه شيخ بدرالدين محمد بن قوصونی و محمد بن يوسف لبيب هروی (د 931 ق) و محمد بن اسحاق بن ابی العباس ابرقويی معاصر شاه شجاع آن را خلاصه كرده‌اند و نيز عبدالوهاب شعرانی (د 932 ق) آن را خلاصه كرده و قلائد المرجان فی طب الابدان ناميده است كه در 1271 و 1310 ق در قاهره به چاپ رسيده است. تذكرۀ سويدی، در سالهای 1275، 1298، 1301 و 1302 ق در قاهره به چاپ رسيده است. 

آثار خطی

الباهر فی معرفة الجواهر (خديويه، 7(1)/ 184)؛ تحفة الحكيم فی الطب (منجد، 5(2)/ 308)؛ خواص الاحجار من اليواقيت و الجواهر (همانجا؛ آلوارت، V/ 491)؛ السمات فی اسماء النبات (دوسلان، 534)؛ شرح الاسباب و العلامات (ششن، 370)؛ شرح موجز القانون فی الطب اثر ابن نفيس (ظاهريه، 334؛ ووستنفلد، 147). 

مآخذ

ابن ابی اصيبعه، احمد بن قاسم، عيون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، قاهره، 1299 ق/ 1882 م؛ ابن تغری بردی، المنهل الصافی، قاهره، 1375 ق؛ همو، النجوم؛ ابن شاكر كتبی، محمد، عيون التواريخ، نسخۀ عكسی موجود در مركز؛ همو، فوات الوفيات، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1973 م؛ ابن كثير، البداية؛ ذهبی، محمد بن احمد، العبر، به كوشش محمد سعيد بن بسيونی زغلول، بيروت، 1045 ق/ 1985 م؛ خديويه، فهرست؛ صفدی، خليل بن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش ددرينگ، بيروت، 1392 ق/ 1972 م؛ ششن، رمضان، فهرس مخطوطات طب الاسلامی فی مكتبات التركيا، استانبول، 1404 ق/ 1984 م؛ ظاهريه، خطی (طب و صيدله)؛ منجد، صلاح‌الدين، «مصادر جديد عن تاريخ الطب عندالعرب»، معهد المخطوطات العربية، قاهره، 1379 ق/ 1959 م؛ نيز: 

Ahlwardt ; De Slane, M., catalogue des manuscrits arabes, Paris, 1883- 1895; Wüstenfeld, F., Geschichte der arabischen Aerzte und Naturforscher, New York, 1978. 
قهار مقيمی