ابن رطبی

اِبْنِ رُطَبی، یا ابن رَطَبی، ابوالعباس احمد بن سلامة بن عُبیدالله (یا عبدالله) بن مخلد بجلی كرخی (460-527 ق/ 1068-133 م)، فقیه شافعی، قاضی و محتسب بغداد در روزگار مسترشد بالله، بیست ونهمین خلیفۀ عباسی. وی اهل كرخ جُدّان (ابن عساكر، 321؛ كرخ یعقوبا) جایی نزدیك خانقین عراق بود. نخست نزد شیخ ابواسحاق ابراهیم شیرازی، ابونصر بن صباغ و شیخ ابوبكر چاچی به تحصیل پرداخت. سپس به اصفهان رفت و از امام ابوبكر محمد بن ثابت خجندی، مدّرس نظامیۀ آن شهر، فقه و حدیث آموخت و برای شنیدن حدیث محضر بسیاری دیگر از بزرگان عصر خود، ازجمله ابوالقاسم بُسری و ابونصر زینبی را درك كرد (سمعانی، 1/ 175؛ ابن جوزی، 10/ 31؛ صفدی، 6/ 397؛ سبكی، 4/ 38؛ اسنوی، 1/ 586). 
پس از فراغ از تحصیل به بغداد بازگشت و چندی گوشه گرفت و زهد اختیار كرد. سپس نزد بنی عباس منزلت یافت و به مقاماتی چون قضای برخی از محلات بغداد، احتساب شهر بغداد (پس از مرگ برادرش در 492 ق/ 1099 م)، نظارت بر اوقاف، نظارت بر امور آرامگاههای خلفای عباسی نایل گشت و از آن پس، پرورش فرزندان خلیفه، خاصه ابوجعفر منصور (الراشد بالله)، به عهدۀ او محول گردید (ابن عساكر، 322؛ صفدی، اسنوی، همانجاها). وی در بغداد درگذشت و در باب ابرز، در جوار استادش شیخ ابواسحاق شیرازی، به خاك سپرده شد (ابن جوزی، همانجا؛ ابن اثیر، 3/ 91). 
ابن رُطَبی را در فقه شافعی، آداب مناظره، خلاف و لطف سخن سرآمدِ اقران شمرده‌اند (سمعانی، ابن عساكر، همانجاها) و تنی چند، چون علی بن احمد یزدی، یحیی بن ثابت بقّال، یحیی بن بَوش، از او روایت كرده‌اند (صفدی، سبكی، همانجاها). نیز او را از جمله سران و ائمۀ شافعی و مردی خردمند، تیزبین، باوقار و صحیح الرأی خوانده‌اند (سمعانی، اسنوی، همانجاها؛ ذهبی، 19/ 610-611) و برخی از فقهای معاصرش او را بر امام اسعد میهنی مدرس نظامیۀ بغداد، مقدم شمرده‌اند (ابن عساكر، همانجا). 

مآخذ

ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب، بیروت، دارصادر؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دكن، 1358 ق/ 1939 م؛ ابن عساكر، علی بن حسن، تبیین كذب المفتری، دمشق، 1347 ق/ 1928 م؛ اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیه، به كوشش عبدالله الجبوری، بغداد، 1390 ق/ 1970 م؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، 1405 ق/ 1984 م؛ سبكی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الكبری، بیروت، دارالمعرفة؛ سمعانی،عبدالكریم بن محمد، الانساب، حیدرآباددكن،1400 ق/ 1980 م؛ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به كوشش س. ددرینگ، بیروت، 1392 ق/ 1972 م. 

محمد هُدایی