ابن حی

اِبْنِ حَیّ، حسين‌ بن‌ احمد بن‌ حسين‌ بن‌ حی‌ تُجيبی‌ قرطبی‌ (د 456 ق‌/ 1064 م‌)، رياضی‌ دان‌ و ستاره‌شناس‌. برخی‌ از مآخذ (ياقوت‌، 10/ 158؛ ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، 2/ 40) نام‌ او را حسين‌ بن‌ محمد و برخی‌ ديگر (قاضی‌ صاعد، 73، قس‌: 70) حسن‌ بن‌ محمد ذكر كرده‌اند. ابن‌ حی‌ حساب‌ و هندسه‌ و هيأت‌ را از ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عمر بن‌ محمد، معروف‌ به‌ ابن‌ برغوث‌، فرا گرفت‌ (ياقوت‌، همانجا). نزد ابوالحكم‌ عمرو بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ احمد بن‌ علی‌ كرمانی‌ نيز حساب‌ و هندسه‌ آموخت‌ (قاضی‌ صاعد، همانجاها). 
ابن‌ حی‌ در 442 ق‌/ 1050 م‌ عزم‌ سفر كرد و پس‌ از تحمل‌ سختيهای‌ بسيار به‌ مصر رسيد. در آن‌ سرزمين‌ اندكی‌ توقف‌ كرد، سپس‌ به‌ يمن‌ رفت‌ و به‌ خدمت‌ امير آن‌ ديار، يعنی‌ علی‌ بن‌ محمد صليحی‌، كه‌ داعی‌ خليفۀ فاطمی‌ المستنصر بالله‌ معدّ بن‌ الظاهر بود، درآمد و نزد او منزلت‌ بلندی‌ يافت‌. علی‌ بن‌ محمد او را به‌ عنوان‌ رسول‌ نزد القائم‌ بامرالله‌، خليفۀ عباسی‌ فرستاد، ابن‌ حی‌ در دربار خليفه‌ نيز با استقبال‌ بسيار روبه‌رو شد و نعمت‌ فراوان‌ يافت‌. سپس‌ به‌ يمن‌ بازگشت‌ و همانجا درگذشت‌ (همو، 73). از آثار وی‌، زيجی‌ را كه‌ به‌ شيوۀ سند هند تدوين‌ كرده‌، نام‌ برده‌اند (ياقوت‌، 10/ 159). وی‌ علاوه‌ بر رياضيات‌ و هيأت‌، به‌ ادبيات‌ هم‌ علاقه‌ داشته‌ و اشعاری‌ نيز سروده‌ است‌ (همو، 10/ 159- 160). 

مآخذ

ابن‌ ابی‌ اصيبعه‌، احمد، عيون‌ الانباء فی‌ طبقات‌ الاطباء، به‌ كوشش‌ ا. مولر، قاهره‌، 1299 ق‌؛ قاضی‌ صاعد اندلسی‌، ابوالقاسم‌، طبقات‌ الامم‌، بيروت‌، 1912 م‌؛ ياقوت‌، ادبا. 

رضا انزابی‌نژاد