ابن شنظیر

ابن‌شنظیر، ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن حسین (352-10 ذیحجۀ 402 ق / 963-3 ژوئیه 1012)، محدث، مورخ و فقیه مالکی طُلیطلی اندلسی. او در طلیطله از محدثان بسیاری مانند ابو‌محمد عبدالله بن محمد بن امیه و ابو‌محمد عبدالله بن فتح بن معروف و دیگران حدیث شنید. ابن‌شنظیر با ابوجعفر احمد بن محمد بن میمون مصاحبت داشت، چنانکه نوشته‌اند در رتبه و مقام مانند وی بود و هر دو تن عنایت کاملی به علم و بحث در روایات و ضبط مشکلات احادیث داشتند. آنها از آغاز فراگیری دانش و استماع حدیث در طلیطله و هنگام سفر به قرطبه و دیگر شهرهای اندلس و سپس مسافرت به شرق همیشه باهم بودند و حتى اجازاتی که به دیگران می‌دادند، به طور مشترک بوده است (ابن‌بشکوال، 1 / 26، 91). ابن شنظیر در قرطبه از خلف بن قاسم و ابوعبدالله بن مفرج و دیگران استـماع حـدیث کرد و در 380 ق / 990 م با دوست خود ابن‌میمون به مکه رفت و پس از انجام مراسم حج در آنجا از ابوالحسن علی بن عبدالله بن جهضم و در مدینه از قاضی ابوالحسین یحیی بن محمد حسنی حنفی حدیث شنید. در جنوب فلسطین و در مصر نیز از ابوعدی عبدالعزیز بن علی مقری و دیگران، در طرابلس از ابوجعفر مؤدب احمد بن حسین و در قیروان از ابوالقاسم عبدالرحمن بن محمد بکری معروف به ابن الصقلی استماع حدیث کرد و دانش آموخت. سپس به طلیطله وطن خود بازگشت و در آنجا اقامت کرد (همو، 1 / 26، 27، 91؛ تونکی، 4 / 338) و به نشر حدیث پرداخت. او و دوستش ابـن‌میـمون در مسجـد جـامع طلیـطله حلقـۀ درسـی تشکیل دادند، چنانکه از اطراف و اکناف طالبان علم نزد آنان می‌آمدند. ابن‌شنظیر مردی زاهد بود که بسیار روزه می‌گرفت و تلاوت قرآن می‌کرد. او اهمیت بسیاری به جمع آوری حدیث و بحث و اجتهاد در آن می‌داد و به طرق مختلف حدیث آگاهی داشت. در حلقۀ درس مردی موقر و با هیبت بود، چنانکه در حضور او جز سخن از علم و حدیث سخنی دیگر، خاصه در امور دنیوی به میان نمی‌آمد. او مخالف با اهل بدعت بود (ابن‌بشکوال، 1 / 91).
از شاگردان وی می‌توان ابوعثمان سعید بن محمد بن جعفر اموی، ابو‌اسحاق ابراهیم بن محمد بن وثیق و تمام بن عفیف بن تمام صدفی را یاد کرد (شکیب ارسلان، 2 / 7، 10). ابن شنظیر پس از مرگ یار نزدیک خود ابن‌میمون تنها در حلقۀ درس شرکت می‌کرد، لیکن پس از چندی درس را ترک گفت و تا هنگام مرگ خانه‌نشین شد (ابن‌بشکوال، 1 / 92).
تونکی (4 / 338- 339) دو کتاب: المختصر المدونة و المختصر المستخرجة را به وی نسبت داده و بغدادی (1 / 7) از کتاب دیگر وی به نام تاریخ رجال اندلس یاد کرده است. از این آثار اکنون چیزی در دست نیست. احتمال دارد آنچه مقری در نفح الطیب (2 / 105) نقل کرده از کتاب تاریخ وی باشد.

مآخذ

ابن‌بشکوال، خلف بن عبدالملک، الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، 1374 ق؛ بغدادی، هدیه؛ تونکی، محمود حسن، معجم المصنفین، بیروت، 1344 ق؛ شکیب ارسلان، الحلل السندسیة، بیروت، 1946 م؛ مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح‌الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388 ق.

علی رفیعی