ابن شرف

اِبْن‌شَرَف، ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن ابراهیم بن محمد ابن علی قدسی یا مقدسی (782 یا 783-852 ق / 1380 یا 1381- 1448 م)، ادیب، حساب‌دان و فقیه شافعی. ابن‌شرف در بیت المقدس زاده شد و همانجا پرورش یافت. حدیث و علوم قرآنی را نزد استادانی چون ابوالخیر بن علائی و علم حساب و اوقات و فرائض را نزد شهاب‌الدین احمد بن هائم آموخت و از کسانی چون شمس‌الدین احمد قلقشندی و شمس‌الدین محمد برماوی و حسن بن علی خطیبی ابیوردی استفاده کرد و در آن فنون مهارت تمام یافت (سخاوی، الضوء اللامع، 2 / 284، 285؛ همو، التبر المسبوک، 236). ابن‌شرف احتمالاً پس از 814 ق / 1411 م به قصد حج از فلسطین بیروش شد و پس از زیارت کعبه به قاهره رفت و رحل اقامت افکند (همو، الضوء اللامع، 2 / 285). گویا نخست مدتی در دمشق ماند زیرا علیمی (1 / 181) از او به عنوان «معید» مدرسۀ صالحیه یاد کرده است و از همین عنوان «معید» می‌توان دانست که وی در تاریخی به آنجا رفته که هنوز به مراحل تکامل علمی نرسیده بوده است. به هر حال در قاهره چنان دچار تنگدستی شد که به ناچار شبانه به فروختن خربزه پرداخت، اما قاضی مصر ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیم عراقی که از این معنی آگاه شد، ابن‌شرف را جهت تعلیم و تربیت نوادگان خود به خدمت گرفت. ابن‌شرف در این مقام نیز از محضر ولی‌الدین عراقی و دانشمندانی چون عبدالرحمن جلال‌الدین بلقینی و عسقلانی بهره‌مند شد. در همان ایام (820 ق / 1417 م) به تربیت و تعلیم شاگردانی چون شرف‌الدین یحیی بن محمد مناوی پرداخت و برخی از اصحاب ولی‌الدین عراقی نزد او علم آموختند و آثار ابن‌هائم در حساب را نزد او خواندند. ابن‌شرف مدتی بعد به زادگاه خود بیت‌المقدس بازگشت و به عنوان یکی از پیشوایان آن دیار به تدریس پرداخت و شاگردانی چون ابن‌حسّان و ابن ابی شریف و بقاعی تربیت کرد و سرانجام در همانجا درگذشت و در مقبرۀ الساهرۀ بیت‌المقدس به خاک سپرده شد. (سخاوی، علیم، همانجاها). ابن‌شرف که روزگار را به زهد می‌گذرانید و از او با عنوان «بحر المعقول و المنقول» و «عین فقهاء الشافعیة» (همانجاها) یاد کرده‌اند، گذشته از تدریس به تصنیف و شرح کتابهای متعددی دست زد.
آثار او در مآخذ بدین قرار ثبت شده است: 1. توضیح یا شرحی بر البهجة الحاوی الصغیر فی الفروغ شیخ نجم‌الدین قزوینی، در 2 جلد. وی گویا شرح مطولی نیز بر آن آغاز کرده بود که به اتمام نرسید (سخاوی، علیمی، همانجاها؛ سیوطی، 92؛ حاجی خلیفه، 1 / 627)؛ 2. شرحی بر تهذیب التنبیه فی فروغ الشافعیۀ شیخ ابواسحاق شیرازی (سخاوی، همانجا؛ حاجی خلیفه، 1 / 492)؛ 3. طبقات الشافعیة (بغدادی، 2 / 79) که ظاهراً مراد، مختصر طبقات الشافعیۀ اسنوی (؟) است (سخاوی، همانجا؛ قس: الموسوعة الفلسطینیة، 1 / 247)؛ 4. اختصار کتاب الالغاز اسنوی (همانجاها) و نیز مجموعه‌های مفید دیگر. ابن‌شرف شعر نیز می‌سروده و سخاوی ابیاتی از آن را ذکر کرده است ( الضوء اللامع، 2 / 285-286).

مآخذ

بغدادی، ایضاح؛ حاجی خلیفه، کشف؛ سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، التبـرالمسـبوک فـی ذیل السلوک، قاهره؛ همـو، الـضوء اللامـع، قـاهره، 1354 ق؛ سـیوطی، نظـم الـعقیـان، به‌کـوشش فیـلیـپ حـتی، نیـورک، 1927 م؛ الموسوعة الفلسطینیة؛ علیمی، عبدالرحمن بن محمد، الانس الجلیل، بیروت، 1973م.

جعفر سجادی