ابن شاهویه

اِبْن‌شاهویه، ابوبکر محمد بن احمد بن علی بن شاهویه (د 362 ق / 973 م)، ریاضی‌دان و فقیه شافعی ایرانی. شاهویه یک نام ایرانی و مرکب از واژۀ «شاه» و پسوند «ویه» همچون سیبویه و امثال آن است (ابن‌خلکان، 4 / 211). ابن‌شاهویه از ابوخلیفۀ جمحی و یحیى بن زکریا ساجی استماع حدیث کرد و حاکم ابوعبدالله (خلیفۀ نیشابوری) از او روایت کرده است (ابن ابی الوفاء، 2 / 18). وی علاوه بر آگاهی از دقایق مذهب شافعی درزمان خود در محاسبات نجومی، ترسیم اشکال کتاب اقلیدس و علم حساب نیز یگانه بود (صیمری، 170) و در مذهب آراء مخصوص به خود داشت (ابن‌خلکان، همانجا). ابن‌شاهویه مدتی در نیشابور اقامت داشت. پس به بخارا رفت و در مدرسۀ ابو‌حفص فقیه به تدریس پرداخت (سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، 3 / 78، حاشیه)، سپس به نیشابور بازگشت و از آنجا به فارس رفت و در آنجا به قضا پرداخت. اما سرانجام در نیشابور ساکن شد و همانجا درگذشت (ابن‌خلکان، همانجا). بعضی منابع وفات او را سال 361 ق / 972 م دانسته‌اند (مثلاً صیمری، همانجا؛ سبکی، الطبقات الصغری، 45؛ ابن ابی الوفاء، همانجا) از اطلاعات مختصری که دربارۀ وی در دست است، بر می‌آید که دارای مقام اجتماعی و علمی برجسته‌ای بوده است. صیمری (همانجا) می‌نویسد که چون عضدالدوله او را با گروهی از فقیهان به بخارا به رسالت فرستاد، شهرهای خراسان را به احترام او آذین بستند. همو از قول اسماعیل زاهد می‌نویسد که ابوبکر بن فضل بخاری جزوه‌ای که در آن مشکلات کتب را جمع کرده بود نزد ابن‌شاهویه آورد و او در حال پاسخ آنها را املاء کرد. ابن‌فضل بوسه بر سر او نهاد و گفت: نمی‌پنداشتم مانند تو بر روی زمین باشد. صیمری و گروهی دیگر به دلیل انتساب ابن‌شاهویه به طبقۀ ابوعبدالله حسین متکلم و نیز تدریس او در مدرسۀ ابوحفص، او را حنفی شمرده‌اند (همانجا؛ ابن ابی الوفاء، همانجا)، اما سبکی این سخن را توهم دانسته است (طبقات الصغری، 46).

مآخذ

 ابن ابی الوفاء، عبدالقادر، الجواهر المضیئة، حیدرآباد دکن، 1332ق؛ ابن‌خلکان، وفیات؛ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره، 1384 ق / 1965 م؛ همو، الطبقات الصغری، نسخۀ خطی چستربیتی، شم‍ ‍3780؛ صیمری، حسین بن علی، اخبار ابی حنیفة و اصحابه، بیروت، 1405 ق / 1985 م.

ابوالفتح حکیمیان