ابن حاج، ابوعبدالله محمد بن علی

اِبْنِ حاج‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد، رياضی‌دان‌ و آشنا به‌ علم‌ الحيل‌ (مكانيك‌)، اهل‌ اشبيليه‌ (د شعبان‌ 714 ق‌/ نوامبر 1314 م). وی‌ كه‌ به‌ امور و قواعد هندسی‌ و ساخت‌ و كاربرد ادوات‌ جنگی‌ سنگين‌ آگاهی‌ داشت‌ (ابن‌ خطيب‌، 2/ 140؛ ابن‌ قاضی‌، 288) در زمان‌ ابويوسف‌ منصور بن‌ عبدالحق‌ مرينی‌ به‌ شهر فاس‌ آمد و در آنجا با بهره‌گيری‌ از تجارب‌ خود چرخ‌ چاه‌ (دولاب‌) بزرگی‌ برای‌ ابويوسف‌ ساخت‌ كه‌ دلوهای‌ متعددی‌ داشت‌ و مردم‌ به‌ تماشای‌ آن‌ می‌رفتند (ابن‌ خطيب‌، همانجا). در شهر سَلا نيز كارگاه‌ (دارالصنعة) بزرگی‌ تأسيس‌ كرد كه‌ در آنجا كشتيهای‌ جنگی‌ و تجارتی‌ ساخته‌ و تعمير می‌شد و اين‌ امر يكی‌ از كارهای‌ مهم‌ دولت‌ بنی‌ مرين‌ محسوب‌ می‌شود (ابن‌ خطيب‌، همانجا؛ ناصری‌، 3/ 22). ابن‌ حاج‌ بعد از مرگ‌ پدرش‌ به‌ دربار دومين‌ پادشاه‌ بنی‌نصر، ابوعبدالله‌ محمد دوم‌ نزديك‌ شد و وزارت‌ ابوالجيوش‌ نصر بن‌ محمد فرزند پادشاه‌ را بر عهده‌ گرفت‌، اما از آنجا كه‌ خود را طرفدار مسيحيان‌ نشان‌ می‌داد و به‌ شيوۀ آنان‌ لباس‌ می‌پوشيد و به‌ سان‌ آنان‌ رفتار می‌كرد، اندك‌ اندك‌ مردم‌ از او روی‌ گردان‌ شدند و چون‌ سلطان‌ از مقام‌ خود كناره‌گيری‌ كرد، او نيز موقعيت‌ خود را از دست‌ داد. وی‌ در فاس‌ جديد درگذشت‌ (ابن‌ خطيب‌، همانجا). از او هيچ‌ گونه‌ اثر علمی‌ شناخته‌ نشده‌ است‌. 

مآخذ

ابن‌ خطيب‌، محمد بن عبدالله، الاحاطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1394 ق‌/ 1974 م‌؛ ابن‌قاضی‌ مكناسی‌، احمد، جذوة الاقتباس‌، رباط، 1973 م‌؛ ناصری‌، احمد، الاستقصاء، به‌ كوشش‌ جعفر ناصری‌ و محمد ناصری‌، دارالبيضاء، 1952 م‌. 

سعيدالله‌ قره‌بگلو