ابن حاج، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم

اِبْنِ حاج‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ جذامی‌ غرناطی‌، معروف‌ به‌ ابن‌حاج‌ و قنيقل‌، فقيه‌، متكلم‌ و نحوی‌ (د پس‌ از 540 ق‌/ 1145 م‌). سيوطی‌ (1/ 8) شهرت‌ وی‌ را فنقل‌ ضبط كرده‌ كه‌ احتمالاً تصحيف‌ همان‌ قنيقل‌ است‌. ابن‌ ابار كه‌ نزديك‌ترين‌ مأخذ به‌ روزگار اوست‌، اطلاعات‌ بسيار اندكی‌ دربارۀ وی‌ به‌ دست‌ داده‌ و تنها به‌ ذكر نام‌ و چند نكتۀ مختصر بسنده‌ كرده‌ است‌ (1/ 450). وی‌ ظاهراً در غرناطه‌ متولد شد و از استادانی‌ چون‌ ابوبكر غالب‌ بن‌ عطيّه‌، ابوالحسن‌ بن‌ باذش‌ و ابومحمد بن‌ عتّاب‌ دانش‌ آموخت‌ (مراكشی‌، 6/ 108) و در ادبيات‌ و علم‌ كلام‌ تبحر يافت‌. سيوطی‌ (1/ 8، 9) از وی‌ به‌ عنوان‌ فقيهی‌ آگاه‌ به‌ نحو و ادب‌ ياد كرده‌ است‌. ابن‌حاج‌ به‌ تدريس‌ نيز اشتغال‌ داشته‌ و به‌ گفتۀ مراكشی‌ (همانجا) قرائت‌، فقه‌، ادبيات‌ و كلام‌ تدريس‌ می‌كرده‌ است‌. از شاگردان‌ وی‌، ابوالحجاج‌ ثغری‌ تنها كسی‌ است‌ كه‌ ابن‌ابار (همانجا) شايستۀ ذكر دانسته‌ است‌. سيوطی‌ و مراكشی‌ (همانجاها) از چند تن‌ ديگر نيز كه‌ از وی‌ روايت‌ كرده‌اند، نام‌ برده‌اند. 
ابن‌ حاج‌ مدتی‌ در جيّان‌ و برخی‌ نقاط ديگر عهده‌دار منصب‌ قضا بود (مراكشی‌، همانجا). دربارۀ سال‌ درگذشت‌ وی‌ اختلافی‌ نيست‌، اما محل‌ درگذشت‌ وی‌ را سيوطی‌ در مُرسيه‌ و مراكشی‌ در غرناطه‌ دانسته‌ است‌. ظاهراً ابن‌ حاج‌ هيچ‌ گونه‌ تأليفی‌ نداشته‌ است‌. 

مآخذ

ابن‌ ابار، محمد بن عبدالله، التكملة لكتاب‌ الصلة، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار الحسينی‌، قاهره‌، 1956 م‌؛ سيوطی‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384 ق‌/ 1964 م‌؛ مراكشی‌، محمد بن محمد، الذيل‌ و التكملة، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1973 م‌. 

محمد سیدی