ابن جوصا

اِبْنِ جَوصا، ابوالحسن‌ احمد بن‌ عمير بن‌ يوسف‌ بن‌ موسی‌ دمشقی‌ (د 320 ق‌/ 932 م‌)، محدث‌. او مولای‌ بنی‌ هاشم‌ و به‌ روايتی‌ مولای‌ محمد بن‌ صالح‌ بن‌ بيهس‌ كلابی‌ بود و در زمان‌ خود از اركان‌ حديث‌ شمرده‌ می‌شد (ابن‌عساكر، 7/ 91). در شام‌ و مصر به‌ تحصيل‌ حديث‌ پرداخت‌ (ذهبی‌، تذكره‌، 3/ 795)، چنانكه‌ او را در شام‌ برابر ابن‌عُقده‌ در كوفه‌ گفته‌اند (ابن‌عساكر، 7/ 97). از مشايخ‌ وی‌ می‌توان‌ از زبير بن‌ بكار، ابوتقی‌ هشام‌ بن‌ عبدالملك‌ و محمد بن‌ وزير (ابن‌ماكولا، 3/ 200؛ ابن‌عساكر، 7/ 91-92) و ابوجعفر احمد فارسی‌ (ابن‌ عساكر، 7/ 74) نام‌ برد. از راويان‌ مشهور وی‌ كسانی‌ مانند: سليمان‌ بن‌ احمد طبرانی‌ (طبرانی‌، 1/ 16) و عبدالله‌ بن‌ عدی‌ جرجانی‌ (ابن‌ عدی‌، 2/ 858) بنا به‌ اظهار خودشان‌، و نيز ابو حاتم‌ محمد بن‌ حبّان‌ بُستی‌ و ابوبكر محمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ مقری‌ و ابوعلی‌ حسين‌ بن‌ علی‌ نيشابوری‌ قابل‌ ذكرند (سمعانی‌، 3/ 414). ابن‌ عساكر در تاريخ‌ دمشق‌ از 52 تن‌ مشايخ‌ و 24 تن‌ راويان‌ وی‌ نام‌ برده‌ و چند حديث‌ به‌ واسطه‌ از وی‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (صص‌ 77-95). ياقوت‌ نيز از تعداد كثيری‌ از مشايخ‌ و راويان‌ وی‌ نام‌ برده‌ است‌ (1/ 615، 675، جم‍ ، 2/ 27، 33، جم‍ ، 3/ 120، 153، 281، 4/ 727، 859). برخی‌ از رجاليان‌ چون‌ طبرانی‌ وی‌ را توثيق‌ كرده‌ (ذهبی‌، سير، 15/ 16) و برخی‌ چون‌ دارقطنی‌ او را ضعيف‌ شمرده‌اند (ابن‌ عساكر، 7/ 98). 
از آثار او حديث‌ ابن‌ جوصا ست‌ كه‌ جزئی‌ از آن‌ در كتابخانۀ ظاهريه‌ (سواس‌، 298) موجود است‌. كتابی‌ به‌ نام‌ مسند به‌ او منسوب‌ است‌ كه‌ زبيدی‌ از آن‌ نام‌ برده‌ است‌ (4/ 277) و نيز موطأ، مالك‌ را به‌ روايت‌ ابن‌ وهب‌ و ابن‌ قاسم‌ جمع‌ كرده‌ است‌ (ذهبی‌، سير، 8/ 78). 

مآخذ

ابن‌ عدی‌، عبدالله‌، الكامل‌ فی‌ ضعفاء الرجال‌، بيروت‌، 1405 ق‌/ 1985 م‌؛ ابن‌ عساكر، علی‌ بن حسن، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، به‌ كوشش‌ عبدالغنی‌ الدقر و مطاع‌ الطرابيشی‌، دمشق‌، دارالفكر؛ ابن‌ ماكولا، علی‌ بن هبةالله، الاكمال‌، حيدرآباد دكن‌، 1383 ق‌/ 1963 م‌؛ ذهبی‌، محمد بن احمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1332-1334 ق‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 1404 ق‌/ 1984 م‌؛ زبيدی‌، تاج‌ العروس‌؛ سمعانی‌، عبدالكريم‌ بن محمد، الانساب‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمن‌ بن‌ يحيی‌ اليمانی‌، حيدرآباد دكن‌، 1383 ق‌/ 1963 م‌؛ سواس‌، ياسين‌ محمد، فهرس‌ مجاميع‌ المدرسة العمرية، كويت‌، 1408 ق‌/ 1987 م‌؛ طبرانی‌، سليمان‌ بن احمد، المعجم‌ الصغير، به‌ كوشش‌ عبدالرحمن‌ محمد عثمان‌، قاهره‌، 1388 ق‌/ 1968 م‌؛ ظاهريه‌، خطی‌؛ ياقوت‌، بلدان‌. 

سعيدالله‌ قره‌ بگلو