ابراهیم کرکی

اِبْراهیم كَرَكی، امام برهان‌الدّین ابواسحاق بن موسی بن بلال (776-853 ق / 1374- 1449 م)، ادیب، نحوی، محدّث، مورخ، مفسر، فقیه و قاضی و از عالمان بنام شافعی. در كَرَكِ شوبك (شرق اردن) زاده شد. در كودكی پدرش را از دست داد. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، به تحصیل ادبیات، حدیث، منطق، فقه و اصول پرداخت و در فلسطین، مصر (به ویژه در الازهر) و شام ادامۀ تحصیل داد و از شماری از عالمان و محدّثان اجازۀ روایت یافت (تونكی، 4 / 446-447؛ سخاوی، 1 / 175؛ سیوطی، 29).
ابراهیم مدتی در شهرهای خلیل و قدس زیست و آنگاه به مصر كوچید و در 808 ق / 1404م در قاهره ماندگار شد (زركلی، 1 / 71) و بیش‌تر دوران تحصیلات عالی خود را در این شهر گذراند و تقریباً تا پایان زندگی در همانجا زیست و در آنجا درگذشت. یك بار به مكه سفر كرد و حج گزارد (سخاوی، همانجا). وی از سوی جلال بلقینی، از عالمان قاهره، به كار قضاوت پرداخت و پس از آن برای تصدی امور قضاوت و تنظیم امور موقوفات به یكی از آبادیهای مصر فرستاده شد. همچنین در 827 ق / 1424م نیز برای قضاوت به برخی از آبادیهای اطراف قاهره رفت (تونكی، 4 / 447). در 829ق در منوف مصر به قضاوت و ارشاد پرداخت و پس از آن به قاهره بازگشت (زركلی، 1 / 71). او در همان حال كه قضاوت می‌كرد، به خرید و فروش و بازرگانی نیز اشتغال داشت (سخاوی، 1 / 175) و در همان حال به ارشاد و امور مذهبی مردم می‌پرداخت. ابراهیم افزون بر تبحّر در فقه و ادب، در ابواب قرائت قرآن كریم و دانشهای مربوط به آن مهارت كافی داشت و به این علم شهرت یافت. او علم قرائت را درس می‌داد. در این مورد آثاری پدید آورد كه الاسعاف فی معرفة القطع و الاستئناف نمونه‌ای از آن است. وی سپس آن را تخلیص كرد و لحظة الطرف فی معرفة الوقف نام نهاد و آنگاه كتابی دیگر كه جامع آن دو كتاب بود با عنوان التوسط بین اللحظ و الاسعاف نوشت (تونكی، همانجا). كركی نوشته‌های دیگری در علوم قرآنی دارد كه بدین قرارند: درة القاری المجید فی احكام القرائة و التجوید، الآلة فی معرفة الامالة (نسخه‌ای خطی از آن در دارالكتب الظاهریۀ دمشق موجود است)، حل الرمز فی وقف حمزة و هشام علی الهمز، انموذج حل الرموز، اعراب المفصل، عمدة الهمام فی مذاهب السبعة الاعلام و حاشیه بر تفسیر قاضی علاءالدین تركمانی حنفی (تونكی، همانجا؛ سیوطی، 29-30). ابراهیم در علم نحو و ادب عرب صاحب نظر بود و آثاری چند در این علم برجای نهاد كه برخی بدین شرح است: مرقاة اللبیب الی علم الاعاریب، شرح الفیة ابن مالك، شرح فصول ابن معطی (همو، 30) ابراهیم در علم فقه نیز توانا بود. نوشته‌هایی در این زمینه به او منسوب است كه برخی بدین عنوانها یاد شده است: مختصر الروضة، (نسخۀ خطی آن در كتابخانۀ اوقاف موصل موجود است )؛ شرح تنقیح اللباب نوشتۀ حافظ ولی‌الدین احمد عراقی و مختصر الورقات امام الحرمین. گفته شده است كه اثری نیز با عنوان النكت علی الشاطبیة تألیف كرده است. ابراهیم در 11 رمضان 853 ق / 28 اكتبر 1449م درگذشته است.

مآخذ

بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المكنون، 1971م، 2 / 124؛ تونكی، محمد حسن، معجم المصنفین، بیروت، 1344ق؛ حاجی خلیفه، كشف الظنون، استانبول، 1941م، 1 / 85، 148، 686، 742؛ زركلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، 1389ق،1 / 71؛ سخاوی، محمدبن عبدالرحمن، التبر المسبوك، قاهره، مكتبة الكلیات الازهریة؛ سیوطی، جلال‌الدین، نظم العقیان، به كوشش فیلیپ حتی، 1927م؛ كحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، مكتبة المثنی، 1 / 118.

حسن یوسفی اشکوری