ابراهیم سیمجور

اِبْراهیمِ سیمْجور، فرزند ابوعمران سیمجور دواتی (د 336 ق / 947 م)، امیری دانشمند، ادیب و فرزند یكی از غلامان بركشیدۀ سامانیان كه همچون پدر و فرزندانش چندی بر بخشهایی از خراسان فرمان راند.
از دوران كودكی و جوانی ابراهیم آگاهی چندانی در دست نیست. این اندازه دانسته است كه در محضر ابوبكر محمد بن اسحاق بن خزیمه، ابوالعباس محمدبن اسحاق سرّاج، محمد بن حریث انصاری و ابوقریش محمدبن جمعۀ قهستانی حدیث آموخته است (سمعانی، 7 / 351؛ ابن اثیر، اللباب، 1 / 589). ابراهیم پس از پدر حكومت موروثی سیمجوریان در ناحیۀ قهستان را ادامه داد و با درك زمانِ دو تن از شاهان سامانی یعنی نصر بن احمد (301-331 ق / 914-923 م) و نوح بن نصر (231-343 ق / 943-954 م)، افزون‌بر حكومت دائمی خویش بر قهستان، مدتی نیز بر شهرهای هرات، نیشابور، گرگان، بخارا و مرو فرمان راند (سمعانی، 7 / 351-352؛ ابن اثیر، همانجا؛ همو، الكامل، 8 / 359؛ اسفزاری، 1 / 385).
وی در 324 ق / 936 م به فرمان نصر بن احمد برای سركوب ابوعلی محمد بن الیاس (317-356 ق) روانۀ كرمان شد و او را در دژی به محاصره درآورد. برخی تاریخ این رویداد را 322 ق یا 323 ق دانسته‌اند (میرخواند، 4 / 148؛ العیون، 4(2) / 39). ابراهیم با آگاهی از حملۀ معزالدوله ابوالحسن احمد بن بویه (د 356 ق / 967 م) به كرمان، ستیز را رها كرد و به خراسان بازگشت (ابن‌مسكویه، 5 / 352-353؛ ابن اثیر، الكامل، 8 / 324، العیون، میرخواند، همانجاها).
در 328 ق / 940 م ماكان كاكی (د 329 ق) در گرگان به مخالفت با نصر بن احمد برخاست و ابوعلی احمدبن محمد بن مظفر چغانی (د 344 ق / 956 م) فرماندۀ لشكر خراسان، به سركوب وی همت گمارد و پس از بیرون راندن وی از گرگان، ابراهیم سیمجور را به جایش برنشاند (ابن‌اثیر، الكامل، 8 / 359؛ ابن‌خلدون، 4 / 738- 739). ابراهیم در 331 ق شهر گرگان را در برابر حسن بن فیروزان كه بر علی چغانی شوریده بود، واگذاشت و روی به نیشابور نهاد و با بهره‌جویی از ناتوانی ابوعلی، با وی از در ناسازگاری درآمد و مانع از ورودش به نیشابور شد، اما وساطت دیگران به زودی او را به سازش با ابوعلی واداشت (ابن اثیر، الكامل، 8 / 389-390؛ ابن خلدون، 4 / 1057). در 333 ق نوح بن نصر، ناخشنود از ابوعلی چغانی، وی را از حكومت نیشابور بركنار كرد و ابراهیم سیمجور را به جایش برگماشت. ابوعلی با رنجش بسیار از این رفتار، در 334 ق ابراهیم بن احمد، عموی نوح را از موصل فراخواند و او را بر ضد برادرزاده‌اش برانگیخت (ابن مسكویه، 6 / 100-101؛ گردیزی، 340). نوح با آگاهی از این ائتلاف و برای مقابله با ایشان به نیشابور آمد، ولی در این محل با تحمل شكستی سخت كه نتایجی چون اسارت ابراهیم سیمجور و شماری از نیروهایش را در پی داشت، به سمرقند گریخت (ابن مسكویه، 6 / 102-103). گردیزی و ابن اثیر، این رویداد را به گونه‌ای دیگر بیان داشته‌اند. ایشان درگیری نوح و مخالفانش را در مرو دانسته و اشاره‌ای به اسارت ابراهیم سیمجور نكرده‌اند. به گمان گردیزی، ابراهیم با آمدن ابوعلی چغانی و ابراهیم بن احمد به نیشابور، نزد نوح در مرو رفت. برخی از مورّخان برآنند كه با آمدن مخالفان نوح به نیشابور، ابراهیم همراهی آنان را برگزید (گردیزی، 341، ابن‌اثیر، الكامل، 8 / 458- 459؛ ابن خلدون، 4 / 744).
ابراهیم پس از اسیر شدن به دست ابراهیم بن احمد، به بخارا برده شد و در این شهر پس از چندی در نتیجۀ بروز اختلاف نظر و بدگمانی میان ابراهیم بن احمد و ابوعلی چغانی از بند رهایی یافت (ابن مسكویه، 6 / 103). ابراهیم سیمجور در شوال 336 ق / آوریل 948 م درگذشت.

مآخذ

ابن‌اثیر، الكامل، بیروت، 1386 ق؛ همو، اللباب، قاهره، 1357 ق؛ ابن‌خلدون، العبر؛ ابن‌مسكویه، احمدبن محمد، تجارب الامم، به كوشش آمدروز، مصر، 1332 ق؛ اسفزاری، معین‌الدین محمّد، روضات الجنات، به كوشش محمد كاظم امام، تهران، 1338 ش؛ العیون و الحدائق، به كوشش نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، 1973 م؛ سمعانی، عبدالكریم، الانساب، به كوشش شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دكن، 1396 ق؛ گردیزی، عبدالحی بن ضحاک، زین الاخبار، به كوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1363 ش؛ میرخواند، محمدبن خواندشاه، روضة الصفا، تهران، 1339 ش.

علی بته‌کن