ابدال الادوية المفردة و المرکبة

اِبْدالُ الاَدْویَة الْمُفْرَدَة والْمُرَکَّبَة، کتابی در دانش پزشکی و شناخت داروهای مشترک در تأثیر، به زبان عربی، ترجمۀ سابور (شاپور) بن سهل (د 255 ق / 869 م) از زبان سریانی. مترجم از پزشکان مشهور مسیحی مذهب بیمارستان جندی ‌شاپور بود که مدتی ریاست آنجا را نیز در دست داشت. وی غیر از اثر یاد شده، تألیفات دیگری نیز در این زمینه‌ها دارد. از‌جمله کتاب قَرابادین او (در 17 باب یا بیش‌تر) که بسیار مشهور است و گاهی آن را الادویة المرکبة نیز خوانده‌اند (سنا، 1 / 20).
ابدال الادویة بر حسب حروف تهجی تدوین شده و نام کامل آن در بعضی از نسخه‌ها ابدال الادویة المفردة و المرکبة و الأدهان و المرارات و غیر ذلک است (پرچ، IV / 47). نسخه‌هایی از این کتاب در کتابخانه‌های مختلف جهان موجود است (همانجا؛ GAS, III / 186). مترجمی ناشناس گزیده‌ای از ابدال الادویة را به فارسی برگردانده که نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ذیل شمارۀ 5048 موجود است. این نسخه به خط نسخ و جمعاً دارای 5 صفحه است (آستان قدس، 3 / 245؛ منزوی، 1 / 463). در صفحۀ آخر این ترجمه مطلبی از ابن ماسویه نقل شده است.

مآخذ

آستان قدس، فهرست؛ ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء، بیروت، 1377 ق، 2 / 100؛ ابن ندیم، الفهرست، به کوشش فلوگل، بیروت، مکتبة خیاط، ص 297؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، به کوشش محمد شرف‌الدین یالتقایا، استانبول، 1360 ق، 1 / 2؛ شاپوربن سهل، ابدال، نسخۀ خطی، شم‍ ‍5048، آستان قدس؛ سنا، خطی، 1 / 18-20؛ منزوی، خطی؛ نیز:

GAL, I / 266; GAS, III / 186; Pertsch, W., Die arabischen Handschriften der Herzoglichen Bibleiathek zu Gatha, Frankfurt, 1987. 

سید علی آل‌داود