آمدرز

آمِدرُز، هنری فردریک (1854-1917 م)، خاورشناس، متخصص کتابهای تاریخی عربی سدۀ 4 ق / 10 م، حقوقدان انگلیسی، مصحح و ناشر مجموعه‌ای از آثار تاریخی با عنوان «کتابهای بازماندۀ تاریخی»

زندگی

تبار آمدرز به خاندانی سویسی می‌رسد، لیکن او ملّیت انگلیسی داشت و با فرهنگ انگلیسی پرورش یافت و تحصیلات دانشگاهی را در رشتۀ حقوق به پایان برد و پیشۀ وکالت دادگستری را برگزید. در تحصیل زبان و تاریخ عرب، به‌ویژه در راه شناسایی نسخه‌های خطی عربی، کوشش فراوان کرد و در حقوق اسلامی و تاریخ به تحقیق و تألیف پرداخت. او یکی از نویسندگان مجّلۀ انجمن سلطنتی آسیایی بود (زرکلی، 8 / 99).

آثـار

کارهای آمدرز را می‌توان در سه مقولۀ تصحیحات، مقلات تاریخی و مقالات حقوقی ـ فقهی دسته‌بندی کرد.

الف ـ تصحیحات

بیش‌تر پژوهشهای آمدرز دربارۀ کتابهای تاریخی عربی متعلق به سدۀ 4 ق / 10 م است. او بخشهایی از کتابهای تاریخی را تصحیح انتقادی کرد و در مجموعه‌ای با عنوان «کتابهای بازماندۀ تاریخی» منتشر ساخت. مهم‌ترین کارهای او در این زمینه به شرح زیر است:
1. تحفة‌الامراء فی تاریخ الوزراء، از ابوالحسین هلال بن المُحَسِّن بن ابراهیم الصّامی (359-447 ق / 970-1055 م)، به ضمیمۀ جزء ششم از کتاب التاریخ همین مورخ همراه با تعلیقات و یادداشتهایی به انگلیسی و فهرستهای عربی ـ انگلیسی، بیروت، 1904 م. تحفة ‌الامراء که در تاریخهای قدیم از آن به نام کتاب ‌الوزراء یاد شده (آمدرز، مقدمه، پانویس 2)، کتابی است در تاریخ بلاد اسلامی و شرح حال وزیران برجستۀ آل ‌بویه و خلفای عباسی در فاصلۀ اواخر سدۀ 3 و اوایل سدۀ 4 ق / 9 و 10 م.
2. تاریخ ابن یَعْلی حمزة بن قَلانِسی معروف به ذیل تاریخ دمشق، از حمزة بن اسدبن علی بن محمد ابویعلی التّمیمی الدّمشقی (464-555 ق / 1071-1160 م)، ادیب، کاتب و عمید دمشق، همراه با منتخباتی از تواریخ ابن اَزْرَق فارِقی (د بعد از 577 ق / 1181 م)، سبط ابن‌جوزی (د 654 ق / 1256 م) و حافظ ذَهَبی (د 748 ق / 1348 م)، لیدن، بیروت، 1908 (عقیقی، 2 / 495). این کتاب که بیش‌تر به تاریخ دمشق و سوریه و گه‌گاه به حوادث بغداد می‌پردازد، به گفتۀ ابن‌خلکان (د 681 ق / 1282 م) دنبالۀ تاریخ هلال صابی است و حوادثِ تقریباً دو قرن، از 448 تا 555 ق / 1056 تا 1160 م، را در برمی‌گیرد.
3. کتاب تجارب ‌الامم، جزء پنجم و ششم، تألیف ابوعلی احمدبن محمد، معروف به مِسْکَوَیْهْ (د 421 ق / 1030 م)، همراه با ذیل تجارب الامم و بخش هشتم از تاریخ هلال صابی، مصر 1914-1916 م، لیدن، 1920-1921 م (عقیقی، همانجا)، این کار آمدرز عیناً در 3 مجلد (حاوی 4 جزء) در بغداد تجدید چاپ شده است. جزء اول و دوم شامل حوادث 75 سال (295- 369 ق / 907-980 م) در زمان تنی چند از خلفای عبّاسی و امیران دیلمی است. جزء سوم شامل ذیلی است که ابوشجاع محمد بن حسین، ملقّب به ظهیرالدّین رودراوَری (د 488 ق / 1095 م) وزیر المستظهر باللّه (د 487 ق / 1094 م) بر تجارب الامم نوشته و در آن به ذکر وقایع سالهای 369 تا 389 ق / 980 تا 999 م پرداخته است. جزء چهارم در برگیرندۀ جزء هشتم از تاریخ صابی، شامل رویدادهای 5 سال (389-393 ق / 999-1003 م) است که آمدر آن را به‌عنوان تکلمۀ ذیلِ رودراوری تصحیح کرد و کار نیمه تمام او را مارگلیوث (1850-1940 م) به پایان برد.

ب ـ مقالات تاریخی

1. «یادداشتهایی در ترجمۀ احوال چند صوفی» (JRAS، 1912 م، 1087-1089 و 551-586)، 2. «تجارب الامم ابوعلی مسکویه» ایندکس ( ایسلامیکوس، I / 341)، 3. «دست نوشتۀ ناشناخته‌ای از ابن جوزی در کتابخانۀ موزۀ بریتانیا» (JRAS، 1906 م، 851-880، 1907 م، 19-39)، 4. «قصه‌هایی از زندگی موظف و اداری، برگرفته از تذکرۀ ابن‌حمدون و غیره» (همان، 1908، 409-470) ابن حمدون، ابوالمعالی محمدبن حسن ملقب به کافی الْکُفاة (495-562 ق / 1101-1166 م)، از دانشمندان لغوی بزرگ روزگار عباسیان است، 5. «یادداشتهایی راجع به دو مقاله دربارۀ میّافارقین» (شهری در دیار بکر، در عراق امروزی) (همان، 1909 م، 176 و 170)، 6. «ابوالفضل ابن العمیدِ وزیر در تجارب الامم ابوعلی مسکویه» (ایندکس ایسلامیکوس، I / 612). ابن عمید ابوالفضل محمد بن حسین (د 360 ق / 971 م)، دبیر و وزیر کاردان رکن‌الدّولۀ دیلمی است، 7. «سفارت از بغداد به نزد امپراتور بازیل دوم» (JRAS، 1914 م، 915 ,942). بازیل دوم (ح 346-415 ق / 957-1025 م) امپراتور مقتدر بیزانس و معروف به بلغارکش بود که دامنۀ قلمرو خود را تا قفقاز و سوریه رساند.

ج ـ مقالات حقوقی

1. «منصب قاضی در احکام السلطانیۀ ماوَردی». (همان، 1910 م، 761-796). ابوالحسن علی ماوردی، فقیه و قاضی بزرگ شافعی در نیمۀ قرن 5 ق / 11 م بود. 2. «مظالم، اجرای عدالت در احکام السلطانیۀ ماوردی» (همان، 1911 م، 635-674)، 3. «حِسْبَه در احکام السلطانیۀ ماوردی» (همان، 1916 م، 287-314 و 77-101).

مآخذ

ابن قلانسی، ابویَعْلی حمزه، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش هنری آمدرز، بغداد، 1908 م، مقدمۀ انگلیسی؛ ابن مسکویه، ابوعلی احمدبن محمد، تجارب‌ الامم، به کوشش آمدرز، مصر، 1914-1916؛ بدوی، عبدالرحمن، موسوعة ‌المستشرقین، بیروت، 1984 م، صص 35-36؛ زرکلی، خیرالدّین، الاعلام، بیروت، 1984 م؛ صابی، هلال‌بن محسن، تحفة‌ الامراء فی تاریخ‌ الوزراء، به کوشش هنری آمدرز، بیروت، 1914 م، مقدمۀ انگلیسی؛ عقیقی، المستشرقون؛ نیز:

Hall, G. K., Catalog of the Onental Institute Library, University of Chicago 1970, I / 525; JRAS.

مجدالدّین کیوانی