آلوارت

آلْوارْت، فون ویلهلم تئودور (1828- 1909 م)، خاورشناس آلمانی، متخصص زبان و ادب کهن عرب و فراهم آورندۀ یکی از مفصل‌ترین فهرستهای نسخه‌های خطی عربی. آلوارت در گرایفسوالت، شمال آلمان شرقی بر کرانۀ دریای بالتیک، دیده به جهان گشود و در همین شهر نیز درگذشت. وی پس از مدتی کتابداری در دانشگاه گرایفسوالت، در 1861 م به مقام استادی این دانشگاه رسید. او که به پژوهش در میراث کهن زبان و ادب عرب همت گماشته بود، به مراکز مهم خاورشناسی سفرهای بسیاری کرد و عمر خویش را در راه تحصیل، تدریس و معرفی فرهنگ و ادب شرق به‌ویژه ادب عرب گذراند. بر جلد دیوانهایی که منتشر می‌کرد نام خویش را وَلیمِ بن الوَرْدِ البروسی ضبط می‌کرد.

آثار

آلوارت کوشش و توان خود را وقف شناختن و شناساندن آثار نظم و نثر عربی کرد. عنایت خاصی به شعر جاهلی و ارجوزه‌های آن داشت و آنچه در این زمینه منتشر ساخت، از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است. کارهای او دربارۀ شعر کهن عرب حکایت از تبحر وی در زبان و ادب عرب و ژرف‌بینی و شناخت او از متون شعر قدیم عرب دارد. با وجود گذشت حدود 80 سال از تاریخ نشر این آثار، هنوز از مراجع معتبر اهل پژوهش در زمینۀ ادب کهن عرب محسوب می‌شود. مهم‌ترین آثار او در این زمینه بدین‌شرح است: 1. «شعر و شاعری در عربی»، گوتینگن، 1865 م، شامل گفتارهایی دربارۀ شعر و فنّ شاعری نزد اعراب؛ 2. دیوان طَهمان الکِلابی، لیدن، 1858 م؛ 3. الفخری فی الآداب السلطانیة، نوشتۀ محمدبن طباطبا معروف به ابن الطِقْطَقی (ح 660- 709 ق / 1262- 1309 م)، گوتینگن، 1860 م. الفخری کتابی است به عربی در علم سیاست و تاریخ مختصری از دولتهای اسلامی؛ 4. دیوان ابی‌نوُاس، گرایفسوالت، 1861 م، شامل بخشی از سروده‌های حسن بن هانی حَکَمی اهوازی (ح 130تا 145- ح 200 ق / 748 تا 762-816 م)؛ 5. فتوح ‌البلدان نوشتۀ احمدبن یحیی بلاذری (د 279 ق / 892 م)، با همکاری میخائیل یان دخویه محقق هلندی (1836- 1909 م)، سه جزء، گرایفسوالت، 1863- 1868 م. همین کتاب را دخویه با مقدمه‌ای به لاتین در 1863-1866 م در لیدن منتشر ساخت؛ 6. العقد الثمین فی دواوین الشعراء الجاهلین، گرایفسوالت، 1869 م، لندن، 1870 م، پاریس 1902 م، شامل اشعار 6 شاعر نامدار عرب: نابغة، عَنْتَرة، طَرَفَة، زُهَیر، عَلْقَمة و امرؤالقیس. این کتاب مقدمه‌ای به انگلیسی و ذیلی مشتمل بر فهرست نسخه‌های خطی عربی پاریسی، لیدن و گوتا دارد؛ 7. «ملاحظاتی در باب اصالت شعر جاهلی عرب» گرایفسوالت، 1872 م؛ 8. تاریخی بی‌عنوان، احتمالاً جزء یازدهم انساب ‌الاشراف بلاذری، گرایفسوالت، 1883 م؛ 9. «فهرست نسخه‌های خطی عربی کتابخانۀ سلطنتی برلین» در 10 جلد، به آلمانی، برلین، 1887- 1899 م. این اثر بزرگ‌ترین کار آلوارت و یکی از کامل‌ترین فهرستهای کتابهای خطی عربی به شمار می‌آید. فهرست آلوارت بیش از 10 هزار دست نوشتۀ عربی را معرفی می‌کند؛ 10. اشعار خلف‌ الاحمر، گرایفسوالت، 1895 م، شامل متن مصحَّح عربی همراه با ترجمه و شرح اشعاری از ابومحرز خلف‌بن حیّان معروف به الاحمر، ادیب، شاعر و نقاد عرب، از پدر و مادری ایرانی، صاحب کتابهای جبال ‌العرب و مقدمة فی النحو؛ 11. مجموع اشعار العرب، در 3 بخش: الف ـ الاصمعیّات، برلین، 1902 م، شامل شواهدی شعری که عبدالله بن قریب بن اصمع باهلی (ح 122-213 ق / 740- 828 م)، ادیب، لغت‌شناس و شاعر عهد هارون‌الرشید عباسی آنها را گردآوری کرده است؛ ب ـ دیوان عَجّاج، لایپزیک، 1903 م، شامل اراجیز عبدالله ابن رؤبة (د ح 90 ق / 709 م)، از رجزسرایان دورۀ اموی؛ ج ـ دیوان رؤبة بن العجّاج، برلین، 1903 م، شامل سروده‌های رؤبة (ح 65-145 ق / 685-762 م) شاعر و لغت‌شناس اوایل دوران خلافت عباسیان. آلوارت اشعار این شاعر را، با حفظ وزن، به آلمانی ترجمه و در 1904 در برلین منتشر کرد.

مآخذ

بدوی، عبدالرحمن، موسوعة المستشرقین، صص 29-30؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، 1984 م، 5 / 106؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، 2 / 663، 664، 720، 721؛ الموسوعة‌ العربیة المُیَسَّرة، ص 203؛ نیز:

Brockhaus; Meyer; New Century Encyclopedia of Names, N. Y., 1954, vol, I; Pearson, J. D., Library Catalogue of the School of Oriental and African Studies, 1963, I / 173.

مجدالدین کیوانی