ابن باذش، ابوجعفر

اِبْنِ باذِش‌، ابوجعفر، احمد بن‌ علی‌ انصاری‌ (491-542ق‌/ 1098-1147م‌)، خطيب‌، مقری‌، محدث‌ و نحوه‌ غرناطی‌ جَيّانی‌ الاصل‌. پدر وی‌ نيز به‌ ابن‌ باذش‌ شهرت‌ داشت‌ (نک‍ : ه‍ د، ابن‌ باذش‌، ابوالحسن‌). 
به‌ گفتۀ ابن‌ اَبّار وی‌ بيش‌ از هشتاد و اندی‌ استاد داشت‌ ( المعجم‌، 29) كه‌ برخی‌ از آنان‌ در شمار بزرگان‌ و مفاخر اندلس‌ بوده‌اند. نخستين‌ اين‌ استادان‌، پدرش‌ بود كه‌ خود در نحو و ادب‌ دستی‌ تمام‌ داشت‌ و قرآن‌ و زبان‌ عربی‌ تدريس‌ می‌كرد. علاوه‌ بر پدر، مشهورترين‌ كسانی‌ كه‌ وی‌ از محضرشان‌ بهره‌مند شده‌ است‌، عبارتند از ابوعلی‌ بن‌ سكره‌ صدفی‌ (د 514ق‌/ 1120م‌)، ابوعلی ‌غسانی‌ (د 498ق‌/ 1105م‌) و ابوعباس ‌جرجانی‌ شافعی‌ (د 482ق‌/ 1089م‌) (ابن‌ بشكوال‌، 84؛ ابن‌ ابار، همانجا). ابن‌ابار، ابومحمد عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ سارۀ شَنْتَرينی‌ (517ق‌/ 1123م‌) و ابوعباس‌ احمد بن‌ خلف‌ جذامی‌ (د 531ق‌/ 1137م‌) و ابوعباس‌ احمدبن‌ محمد زَنَقی‌ را نيز از استادان‌ او ياد كرده‌ است‌ ( التكملة، 1/ 38، 39، 2/ 816). از ميان‌ اين‌ اساتيد، برخی‌ چون‌ ابوعلی‌ صدفی‌ و ابوعلی‌ غسانی‌ به‌ وی‌ اجازۀ روايت‌ داده‌ بودند (ابن‌ خطيب‌، 1/ 202؛ ابن‌ فرحون‌، 1/ 190؛ نيز نک‍ : ابن‌ جزری‌، 83). 
ابن‌باذش‌ مردی‌ اديب‌، عالم‌ به‌ قرائات‌ و در كار دانش‌ ژرف‌نگر و نقاد بود، چنانكه‌ وی‌ را يكی‌ از مفاخر زمان‌ خود شمرده‌اند (ابن‌ ابار، المعجم‌، 29). خود وی‌ نيز بر آن‌ بود كه‌ يكی‌ از 3 نحوی‌ بزرگ‌ روزگار خويش‌ است‌ (پالنسيا، 186). ابن‌ زبير معتقد است‌ كه‌ در علم‌ اسناد هيچ‌ كس‌ به‌ درجۀ وی‌ نرسيده‌ است‌ (نک‍ : ابن‌خطيب‌، همانجا). ابن‌ باذش‌ شاگردان‌ فراوانی‌ داشته‌ است‌ كه‌ شايد معروف‌ترين‌ ايشان‌ اينان‌ باشند؛ محمد بن‌ يوسف‌ تميمی‌ مازنی‌ (همو، 2/ 521)، محمد بن‌ احمد بن‌ ابی‌ خيثمۀ جيانی‌ (نک‍ : همو، 2/ 315، كه‌ در آن‌ به‌ جای‌ جيانی‌، «جبائی» آمده‌ است‌)، احمد بن‌ طلحۀ غرناطی‌ (ابن‌ عطيه‌، 18)، ابوبكر، عبدالله‌ بن‌ غالب‌ محاربی‌ غرناطی‌ (همو، 19)، ابوخالد بن‌ رفاعه‌، ابوعلی‌ قلعی‌ و ابومحمد عبدالمنعم‌ (ابن‌ خطيب‌، 1/ 203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/ 190). منابع‌ قديم‌تر تاريخ‌ مرگ‌ وی‌ را 542ق‌/ 1147م‌ ذكر كرده‌اند (ابن‌ بشكوال‌، 84؛ ضبی‌، 200)، اما ابن‌ ابار ( المعجم‌، 1/ 29) از قول‌ ابوعباس‌ وراق‌ و يكی‌ از شيوخ‌ خود به‌ نام‌ ابوربيع‌ بن‌ سالم‌ 540ق‌/ 1145م‌ را نيز آورده‌ است‌. شگفت‌ آنكه‌ منابع‌ متأخّرتر (از قرن‌ 8 به‌ بعد) سال‌ 540ق‌ را ترجيح‌ داده‌اند (ابن‌ خطيب‌، 1/ 203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/ 191؛ ابن‌ جزری‌، 1/ 83؛ سيوطی‌، 338؛ حاجی‌ خليفه‌، 2/ 1192؛ زبيدی‌، 381). 
آثار ابن‌ باذش‌ همه‌ در زمينۀ علوم‌ قرآنی‌ است‌. مجموعاً سه كتاب‌ به‌ او نسبت‌ داده‌اند كه‌ از اين‌ ميان‌ تنها الاقناع‌ فی‌ القراآت‌ السبع‌ در دست‌ است‌ (دربارۀ نسخه‌های‌ خطی‌ كتاب‌ نک‍ : كاراتای‌، 416؛ سيد، 1/ 69). اين‌ كتاب‌ در اسلاميكا مورد بررسی‌ قرار گرفته‌ و فهرست‌ عناوين‌ آن‌ به‌ تفصيل‌ آمده‌ است‌ (پرتسل‌، VI/ 28). الاقناع‌ از شهرت‌ و اعتبار فراوانی‌ برخوردار بوده‌ است‌، چنانكه‌ برخی‌ از دانشمندان‌ معتقدند كه‌ تاكنون‌ كتابی‌ همطراز آن‌ نوشته‌ نشده‌ است‌ (ابن‌ خطيب‌، 203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/ 191؛ سيوطی‌، 338)؛ الغاية فی‌ القراءة علی‌ طريقة ابن‌ مهران‌، دومين‌ اثر وی‌، ظاهراً از دست‌ رفته‌ است‌، اما حاجی‌ خليفه‌ (2/ 1192) آن‌ را در اختيار داشته‌ و سطری‌ از آغاز آن‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (قس‌: بغدادی‌، 1/ 84)؛ سومين‌ اثر او الطرق‌ المنداولة را فقط ابن‌ جزری‌، (ص‌ 83) نام‌ برده‌ است‌. 

مآخذ

ابن‌ ابار، محمد بن عبدالله، التكملة لكتاب‌ الصلة، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينی‌، قاهره‌، 1375 ق‌/ 1955 م‌؛ همو، المعجم‌ فی‌ اصحاب‌ القاضی‌ الامام‌ ابی‌ علی‌ الصدفی‌، قاهره‌، 1378 ق‌/ 1958 م‌؛ ابن‌ بشكوال‌، خلف‌ بن عبدالملک، كتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1966 م‌؛ ابن‌ جزری‌، محمد بن محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ برگشترسر، قاهره‌، 1351 ق‌/ 1932 م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد بن عبدالله، الاحاطة فی‌ اخبار غرناطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1375 ق‌/ 1955 م‌؛ ابن‌ عطية، عبدالحق‌، الفهرس‌، به‌ كوشش‌ ابوالاجفان‌ و محمد الزاهی‌، بيروت‌، 1983 م‌؛ ابن‌ فرحون‌، ابراهيم‌ بن علی، الديباج‌ المذهب‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدی‌، قاهره‌، 1394 ق‌/ 1974 م‌؛ بغدادی‌، اسماعيل‌ بن محمد امین، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1951 م‌؛ پالنسيا، گنزالس‌، تاريخ‌ الفكر الاندلسی‌، ترجمۀ حسين‌ مؤنس‌، قاهره‌، 1955 م‌؛ حاجی‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941 م‌؛ زبيدی‌، تاج‌ العروس‌؛ سيد، خطی‌؛ سيوطی‌، جلال‌الدين‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384 ق‌/ 1964 م‌؛ ضبی‌، احمد بن یحیی، بُغية الملتمس‌، قاهره‌، 1967 م‌؛ نيز: 

Karatay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Arapça, Yazmaiar Kataloğu, Istanbul, 1962; Pretzl, Otto, «Die Wissenschaft der Koraniesung», Islamica, Leipzig, 1934. 
زهرا خسروی‌