1404/2/4 ۱۱:۴۱
جشن اردیبهشتگان نمونه‌ای برجسته از پیوند دین، اخلاق و طبیعت در فرهنگ ایران باستان است. این جشن با تأکید بر راستی، پاکی و نظم ایزدی، ارزش‌های بنیادین زرتشتی را ترویج می‌کرد و با آیین‌هایی مانند پوشیدن لباس سپید و توجه به گل‌ها، حس زیبایی‌شناسی و ارتباط با طبیعت را در جامعه تقویت می‌نمود.
جشن اردیبهشتگان یکی از جشن‌های دوازده‌گانهٔ در ایران باستان است که در روز سوم ماه اردیبهشت برگزار می‌شود. این جشن به نام امشاسپند اردیبهشت (اَشَه‌وَهیشتَه در اوستایی، به معنای «بهترین راستی») نام‌گذاری شده و از مهم‌ترین مراسم آیینی مرتبط با آتش و مفاهیم راستی، پاکی و نظم ایزدی محسوب می‌گردد. اردیبهشتگان نه‌تنها یک آیین دینی، بلکه جشنی طبیعت‌گرایانه است که به دلیل هم‌زمانی با شکوفایی بهار، به «گلستان‌جشن» نیز معروف است. این یادداشت با رویکردی دانشگاهی و با استناد به منابع معتبر، به بررسی ریشه‌های تاریخی، آیین‌ها، و اهمیت فرهنگی و دینی این جشن می‌پردازد و تلاش دارد جایگاه آن را در فرهنگ ایران باستان روشن سازد.
اردیبهشتگان بخشی از نظام جشن‌های ماهانهٔ ایران باستان است که بر اساس تطابق نام روز و ماه در تقویم زرتشتی برگزار می‌شود. در این تقویم، هر ماه سی روز دارد و هر روز به نامی ایزدی یا مفهومی مقدس مزین است. روز سوم هر ماه به نام «اردیبهشت» است و هنگامی که این روز با ماه اردیبهشت مصادف می‌شود، جشن اردیبهشتگان برپا می‌گردد. بر اساس گاه‌شماری خورشیدی کنونی، این جشن معمولاً در دوم یا سوم اردیبهشت برگزار می‌شود، هرچند در برخی منابع زرتشتی، به دلیل تفاوت‌های تقویمی، تاریخ دوم اردیبهشت به‌عنوان روز اصلی ذکر شده است. اردیبهشت، دومین امشاسپند در آیین زرتشتی، نماد راستی، حقیقت و نظم ایزدی است. واژهٔ «اَشَه‌وَهیشتَه» در اوستا از دو بخش «اَشَه» (راستی، حقیقت) و «وَهیشتَه» (بهترین) تشکیل شده و به معنای «بهترین راستی» است. این امشاسپند نگهبان آتش است، عنصری که در آیین زرتشتی نماد پاکی، نور الهی و ارتباط با اهورامزدا محسوب می‌شود. ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه» دربارهٔ این جشن می‌نویسد: «سومین روز از ماه اردیبهشت، عیدی است موسوم به اردیبهشتگان… و اردیبهشت به معنای بهترین راستی و منتهای خیر است». این توصیف نشان‌دهندهٔ اهمیت اخلاقی و دینی این جشن در فرهنگ زرتشتی است.
آیین‌های جشن اردیبهشتگان ترکیبی از اعمال دینی، اجتماعی و طبیعت‌گرایانه را در بر می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین رسوم این جشن، پوشیدن لباس سپید بود که نماد پاکیزگی و راستی محسوب می‌شد. مردان کلاه سپید و زنان روسری سپید بر سر می‌کردند، عملی که بازتاب‌دهندهٔ ارتباط عمیق این جشن با مفاهیم اخلاقی زرتشتی است این سنت همچنین به اهمیت نمادگرایی رنگ در فرهنگ ایرانی اشاره دارد، جایی که سپیدی با پاکی و نور الهی پیوند خورده است. از منظر دینی، خواندن «اردیبهشت‌یشت» (سومین یشت اوستا) در آتشکده‌ها از مهم‌ترین آیین‌های این روز بود. موبد موبدان در حضور پادشاه یا بزرگان، مراسم دینی را اجرا می‌کرد و مردم را به‌راستی و درستی اندرز می‌داد. آتش، به‌عنوان نماد امشاسپند اردیبهشت، در مرکز این آیین‌ها قرار داشت و مردم با روشن‌کردن آتش و اهدای هدیه به آتشکده‌ها، احترام خود را به این عنصر مقدس نشان می‌دادند. از منظر اجتماعی، پادشاهان در این روز «بارعام» می‌دادند که طی آن مردم عادی فرصت دیدار با شاه را پیدا می‌کردند و سران گروه‌ها، هنرمندان و شاعران مورد تقدیر قرار می‌گرفتند. این رسم نشان‌دهندهٔ نقش جشن در تقویت پیوندهای اجتماعی بود و فرصتی برای نمایش قدرت و عدالت پادشاه فراهم می‌کرد.
اردیبهشتگان همچنین به دلیل هم‌زمانی با شکوفایی طبیعت در بهار، به «گلستان‌جشن» شهرت دارد در برخی منابع ذکر شده که ایرانیان در روز دوم اردیبهشت به جمع‌آوری گل‌وگیاه می‌پرداختند و در روز سوم به جشن و ستایش راستی مشغول می‌شدند گل «مرزنگوش» به طور خاص به امشاسپند اردیبهشت اختصاص دارد و به‌عنوان نماد این جشن شناخته می‌شود. جشن اردیبهشتگان از منظر دینی و فرهنگی دارای ابعاد چندگانه‌ای است. در آیین زرتشتی، امشاسپند اردیبهشت نه‌تنها نگهبان آتش، بلکه حافظ نظم اخلاقی و قانون ایزدی در جهان است. در متن پهلوی «بندهشن» آمده است که اردیبهشت از روان نیکوکاران در برابر دیوان محافظت می‌کند و مانع از مجازات بیش از حد گناهان می‌شود. این نقش، جشن اردیبهشتگان را به آیینی برای ستایش اخلاق، راستی و عدالت تبدیل کرده است.
از منظر فرهنگی، این جشن بازتاب‌دهندهٔ پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت است. هم‌زمانی اردیبهشتگان با فصل بهار و شکوفایی گل‌ها، آن را به جشنی برای تجلیل از زیبایی و فراوانی طبیعت بدل کرده است. این ویژگی با جشن‌های مشابه در دیگر فرهنگ‌ها، مانند «جشن گل‌های لاله» در هلند یا آیین‌های بهاری در فرهنگ‌های هندواروپایی، قابل‌مقایسه است. تأکید بر پوشیدن لباس سپید و توجه به آتش نیز نشان‌دهندهٔ اهمیت نمادگرایی در فرهنگ ایرانی است که در آن عناصر طبیعی و رنگ‌ها معانی عمیق دینی و فلسفی دارند.
باوجود افول بسیاری از جشن‌های باستانی پس از اسلام، اردیبهشتگان همچنان در میان زرتشتیان ایران، به‌ویژه در مناطقی مانند یزد و کرمان، زنده مانده است. زرتشتیان در این روز به آتشکده‌ها می‌روند، اردیبهشت‌یشت می‌خوانند و با برپایی مراسم شادمانی، این سنت را حفظ می‌کنند در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای احیای این جشن در میان ایرانیان غیر زرتشتی نیز مشاهده شده است، به‌ویژه در قالب برنامه‌های فرهنگی و طبیعت‌گردی که بر اهمیت حفظ میراث باستانی تأکید دارند. این حرکت‌ها نشان‌دهندهٔ پویایی فرهنگ ایرانی در بازآفرینی سنت‌های کهن است. جشن اردیبهشتگان نمونه‌ای برجسته از پیوند دین، اخلاق و طبیعت در فرهنگ ایران باستان است. این جشن با تأکید بر راستی، پاکی و نظم ایزدی، ارزش‌های بنیادین زرتشتی را ترویج می‌کرد و با آیین‌هایی مانند پوشیدن لباس سپید و توجه به گل‌ها، حس زیبایی‌شناسی و ارتباط با طبیعت را در جامعه تقویت می‌نمود. از منظر اجتماعی، رسم بارعام و تقدیر از هنرمندان، نقش این جشن را در ایجاد انسجام و همبستگی برجسته می‌کند. از دیدگاه ایران‌شناسی، مطالعهٔ اردیبهشتگان دریچه‌ای به درک عمیق‌تر از فرهنگ و آیین‌های ایرانی باز می‌کند. این جشن، مانند دیگر جشن‌های باستانی، نه‌تنها یک مراسم دینی، بلکه یک رویداد فرهنگی است که ارزش‌های انسانی و ارتباط انسان با جهان پیرامون را نمایان می‌کند. در جهانی که چالش‌های زیست‌محیطی و اخلاقی اهمیت فزاینده‌ای یافته‌اند، بازخوانی و احیای چنین سنت‌هایی می‌تواند الهام‌بخش نسل‌های جدید برای حفظ میراث‌فرهنگی و زیست در هماهنگی با طبیعت باشد.
منابع:
بهار، مهرداد. (۱۳۷۷). بندهشن. تهران: انتشارات توس.
بیرونی، ابوریحان. (۱۳۸۰). آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمه‌ی اکبر داناسرشت. تهران: انتشارات امیرکبیر.
دوستخواه، جلیل. (۱۳۷۵). اوستا: کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. تهران: انتشارات مروارید.
رضی، هاشم. (۱۳۹۶). گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید